همه چیز درباره ضریب تاثیرگذاری(Impact Factor)

منبع: http://paper.sharifyar.com/fa/impact-factor/ موسسه پژوهشی شریف یار

این مطلب در اصل با همین ویرایش چاپ در ۲۰ ژوئن سال ۱۹۹۴ منتشر گردید، زمانیکه Thomson Reuters با عنوان موسسه­ ی اطلاعات علمی شناخته می­شد. کتابداران و متخصصان اطلاعاتی حداقل در ۷۵ سال گذشته مشغول به ارزیابی نشریات بوده­اند. Gross و Gross یک مطالعه­ ی کلاسیک درباره­ ی الگوهای استناد در دهه­ی ۷۰ اجرا نمودند. ۱٫ سایرین شامل Estelle Broadman با مطالعات خود در دهه­ ی ۴۰ در رابطه با نشریات فیزیولوژی و مطالعات متعاقب خود درباره­ ی این روند این راه را دنبال نمودند. ۲٫ اگرچه، ظهور نمایه­ های استنادی Thomson Reuters، و اجرای گزارشات آماری کامپیوتر محور نه تنها روی خروجی نشریات بلکه بر فرکانس استناد هم تاثیر داشته و در دهه­ ی ۶۰ نشریه­ ی ((ضریب تاثیرگذاری)) را منتشر نمودیم. پس از سالها استفاده از داده­ های آماری نشریه جهت گردآوری نمایه­ های استناد علمی، Thomson Reuters گزارشات استناد نشریات را تالیف نمود. ۳٫ در سال ۱۹۷۵ به عنوان بخشی از SCI و نمایه­ ی استنادی علوم اجتماعی استفاده­ ی صحیح و با برنامه­ از این داده­ های تاثیرگذاری ضروری است. ممکن است کاربران وسوسه شوند براساس آمار ضریب تاثیرگذاری نتیجه­ گیری غیرمعقولانه­ ای داشته باشند، مگراینکه پیش­بینی­ های احتیاطی گوناگون را در نظر بگیرند.

تعریف

JCR ابزارهای کمی جهت رتبه­ بندی، ارزیابی، طبقه­ بندی و شمول نشریات ارائه می­دهد. ضریب تاثیرگذاری یکی از آنهاست. این عامل، ضریبی جهت اندازه­گیری فرکانس می­باشد که به وسیله­ ی آن “تعداد متوسط مقالات” در یک نشریه در یک دوره­ ی یک ساله استناد می­شود. ضریب اطمینان سالانه­ ی JCR نسبتی بین استنادات و موارد قابل استناد است که اخیرا منتشر شده­ اند. بنابراین، ضریب تاثیرگذاری یک نشریه با تقسیم تعداد استنادات سال اخیر بر منابع منتشر شده در آن نشریه در طول دو سال گذشته به دست می­آید.

شکل ۱: محاسبه­ ی ضریب تاثیرگذاری یک نشریه

A = مجموع استنادات در سال ۱۹۹۲

B = استنادات سال ۱۹۹۲ به مقالات منتشر شده در سالهای ۱۹۹۰-۹۱ (این مقدار زیرمجموعه­ی A است)

C = تعداد مقالات منتشر شده در سالهای ۱۹۹۰-۹۱

D = B/C = ضریب تاثیرگذاری سال ۱۹۹۲

ضریب تاثیرگذاری در نمایش اهمیت فرکانس­های استناد مطلق کاربرد دارد. این ضریب برخی از سوگیری­ های این شمارش را که از نشریات بزرگ در مقابل نشریات کوچک طرفداری می­کند یا نشریات با انتشار بالاتر را به نشریات با انتشار پایین­تر ترجیح می­دهد یا نشریات قدیمی را برتر از نشریات جدید می­داند، حذف می­کند. خصوصا در مورد آخر، چنین نشریاتی بدنه­ ی قابل استناد وسیع­تری نسبت به نشریات کوچکتر یا جوان­تر دارند. با یکسان در نظر گرفتن همه­ چیز، هرچه تعداد مقالاتی که قبلا منتشر شده­ اند بیشتر باشد، نشریه بیشتر مورد استناد قرار خواهد گرفت.

کاربردها

کاربردهای خلاقانه­ ی زیادی برای ضرایب تاثیرگذاری نشریات ارائه شده. بیشتر این کاربردها شامل جستجوی بازار برای ناشران و سایرین می­باشد. اما، در ابتدا، JCR برای کتابداران و محققین ابزاری جهت مدیریت مجموعه نشریات کتابخانه­ ای به همراه دارد. در تحقیقات بازار، ضریب تاثیرگذاری، شواهد کیفی برای ویرایشگران و ناشران به همراه دارد که نشریات خود را در عرصه­ ی رقابت نگه دارند. به­ خصوص نشریاتی که دارای موضوع یکسان می­باشند. اطلاعات JCR همچنین مبلغان علاقه­ مند را در ارزیابی پتانسیل یک نشریه ­ی به­ خصوص یاری می­نماید.

احتمالا مهم­ترین و جدیدترین استفاده از این ضریب در فرایند ارزیابی آکادمیک است. ضریب تاثیرگذاری را می­توان جهت تخمین اعتبار نشریاتی که مطالب منحصر به فرد در آنها چاپ شده مورد استفاده قرار داد. این عمل در ارتباط با سایر ملاحظات از قبیل داوری همتا(peer review)، بازده، و نرخ استناد تخصصی موضوع به بهترین نحود انجام می­گیرد. به عنوان ابزاری جهت مدیریت مجموعه نشریات کتابخانه، ضریب اطمینان به مدیر کتابخانه اطلاعاتی راجع به نشریات موجود در مجموعه و نشریات تحت نظر جهت حصول می­دهد. این اطلاعات همچنین باید با اطلاعات مربوط به هزینه و انتشار ترکیب شده و درباره­ ی خرید نشریات تصمیم­گیری عاقلانه­ ای به دست دهد. ضریب اطمینان می­تواند با استفاده­ ی معقولانه از داده­ها در تمام این موارد کاربردی باشد. لازم به ذکر است می­توان از روش­های عینی مانند مصاحبه­ ها و یا پرسشنامه­ ها در ارزیابی نشریات استفاده نمود. در مجموع، در رابطه با ارزش نسبی نشریات موجود در طبقه­ های مناسب توافق وجود دارد. اگرچه، JCR این موضوع را به میان می­آورد که بسیاری از نشریات به راحتی در طبقات در نظر گرفته شده جای نمی­گیرند. اغلب، تنها تفاوت ممکن بین دو یا سه نشریه­ ی کوچک با ضریب تاثیر متوسط قیمت یا قضاوت­های عینی از قبیل داوری همتاست .

استفاده­ ی معقول از ضریب تاثیر

Thomson Reuters در تعیین کارآمدی یک نشریه تنها ضریب اطمینان را مد نظر قرار نمی­دهد و هیچ مرجع دیگری هم نباید اینطور باشد. ضریب تاثیرگذاری نباید بدون توجه به وقایعی که نسبت استناد را تحت تاثیر قرار می­دهند مورد استفاده قرار گیرد، برای مثال تعداد متوسط مراجع استناد شده در متوسط مقالات. ضریب تاثیرگذاری باید با داوری همتا اطلاع ­رسانی شده و مورد استفاده قرار گیرد. گاهی در حالت ارزیابی آکادمیک، حق تصدی استفاده از ضریب تاثیر نشریه­ ی منبع جهت تخمین فرکانس موردانتظار یک مقاله که اخیرا منتشر شده درست نیست. درحالیکه ضریب تاثیر باید با داوری همتا اطلاع­ رسانی شده مورد استفاده باشد. فرکانس­ های استناد مقالات منحصر به فرد بسیار با هم متفاوت­ اند. فرکانس­ های استناد برای مقالات فردی بسیار متفاوت هستند. بسیاری از مصنوعات موجود بر تاثیر نشریه و رتبه­ ی آن در لیست نشریات موثرند، که تنها شمول مرور مقالات یا حروف جز آنها نیست. این موضوع در یک مطالعه در رابطه با نشریات پزشکی برتر منتشر شده در سالنامه­ ی طب داخلی(Annals of Internal Medicine)به خوبی نشان داده شده.

مقالات مروری(Review articles)

مقالات مروری عموما بیش از مقالات تحقیقاتی معمولی استناد می­شوند، زیرا اغلب به عنوان جانشین­هایی برای آثار قدیمی­تر فعالیت می­کنند، به خصوص در نشریاتی که کتاب­شناسی­ های گسترده ممکن نیست. در سیستم JCR هر مقاله با بیش از ۱۰۰ مرجع به عنوان یک مقاله­ ی مروری شناخته می­شود. مقالات موجود در بخش­ “مرور” تحقیقاتی یا نشریات بالینی هم مروری در نظر گرفته می­ شوند، از آنجا که عنوانشان شامل کلمه­ ی “مرور” یا “بازنگری” می­شود. لیست نمودن پایگاههای داده­ ها در JCR نه تنها اطلاعات مربوط به تعداد مرورها در هر نشریه، بلکه تعداد متوسط منابع استناد شده در مقالات آن نشریه را هم در اختیار قرار می­دهد. طبیعتا مقالات مروری دارای بالاترین ضرایب تاثیرگذاری هستند. اغلب، نشریه­ای که در لیست دسته­ بندی موضوعی در رتبه­ ی اول قرار دارد یک نشریه­ ی مروری است. برای مثال در موضوع بیوشیمی، نشریه­ ی برتر در لیست نشریات، “مرور سالانه­ ی بیوشیمی” با ضریب تاثیرگذاری ۸۵٫۵ در سال ۱۹۹۲ می­باشد.

مقالات روش ­شناسی

اکثریت اعتقاد دارند نشریات روش­ شناسی بیش از سایر انواع نشریات استناد دارند. اگرچه، در اصل این گفته صحیح نیست. بسیاری از نشریاتی که کاملا به روش­ شناسی اختصاص دارند ضریب تاثیر غیرمعمولی کسب نمی­کنند، اما این موضوع صحیح است که در بین نشریات با بیشترین استناد، تعدادی از نشریات کلاسیک موجودند که موجب ایجاد این درک غلط می­شوند. باید در نظر داشت که محدودیت زمانی موجود در محاسبه­ ی تاثیر، این درک غلط را که نشریات کلاسیک موجب می­شوند حذف می­کند. فرکانس ­های استناد مطلق بدین شکل گرایش پیدا می­کنند، اما، یک مقاله­ ی جدید ممکن است تاثیر کنونی یک نشریه را تحت تاثیر قرار دهد.

تفاوت بین رشته­ های گوناگون

تخصص­های گوناگون محدوده­ های تاثیر گوناگونی از خود نشان می­دهند. این موضوع به این دلیل است که JCR فهرست­ نویسی موضوعی را فراهم نموده. بدین شکل، نشریات گوناگون هرکدام در رشته­ ی خود مورد بررسی قرار می­گیرند. هنوز هم، یک تاثیر ۵ ساله ممکن است برای برخی از کاربران مفیدتر باشد و با ترکیب داده ­های آماری جمع­ آوری شده در سالهای متمادی مورد محاسبه قرار گیرد. بعید است رتبه­ بندی یک نشریه در رشته­ ی تعیین شده­ ی خود به شکل چشمگیری تغییر کند مگراینکه تاثیر و نفوذ نشریه تغییر نماید.

شکل ۲: محاسبه­ی ضریب تاثیرگذاری ۵ ساله

یک سال استناد از مقالات ۵ سال

A = استنادات سال ۱۹۹۲ برای مقالات منتشر شده در سالهای ۱۹۸۷-۹۱

B = مقالات منتشر شده در سالهای ۱۹۸۷-۹۱

C = A/B = ضریب تاثیرگذاری ۵ ساله

ضریب تاثیر ۵ ساله­ی دیگری را هم می­توان با اضافه نمودن استنادات مقالات منتشر شده در سالهای ۱۹۸۸-۹۲ در همان دوره­ی ۵ ساله محاسبه نمود. و همچنین با انتخاب یک یا دو سال زودتر با عنوان عامل “B” این امکان وجود دارد.

تاثیر مورد به مورد

در حالیکه Thomson Reuters به شکل دستی هر مورد منبع منتشر شده را کدگذاری می­نماید، امکانش نیست به شکل منفرد ۱۲ مرجعی را که هر سال پردازش می­کنیم کدگذاری نماییم. بنابراین، شمارش استنادات نشریات در JCR بین نوشته­ها، مرورها یا تحقیقات اصلی تمایز قایل نمی­شود. نوشته­های مربوط به Lancet قطعا استناد بیشتری نسبت به نوشته­های JAMA دارند و برعکس، اما شمارش استنادات در کل این مصنوع را به حساب نمی­آورد. می­توان جهت شناسایی این مصنوعات از تجزیه و تحلیل یا ممیزی مقاله به مقاله­ی کامپیوتری شده­ استفاده نماییم.

نشریاتی که فقط مورد استناد قرار گرفته ­اند(Cited-only Journals)

برخی از نشریات فهرست شده در JCR نشریات استنادی نیستند، بلکه نشریاتی هستند که فقط مورد استناد قرار گرفته­اند. این موضوع هنگام مقایسه­ی نشریات با استفاده از ضریب تاثیرگذاری اهمیت دارد، از آنجا که ارجاع به خود(Cited-only Journals)های یک نشریه­ که فقط مورد استناد قرار گرفته در محاسبه­ی ضریب تاثیرگذاری آن به حساب نمی­آیند. ارجاع به خودها عموما حدود ۱۳% استنادات دریافتی نشریه را دربرمی­گیرند. نشریاتی که فقط استناد شده­اند با ضرایب تاثیرگذاری در رتبه­ بندی نشریات JCR و فهرست­نویسی موضوعی ممکن است نشریات تعلیق شده یا متوقف شده، عناوین جایگزین و یا نشریاتی باشند که در ویرایش علمی Current Contents پوشش داده شده­اند اما نمایه­ی استنادی نیستند.

کاربران می­توانند با بررسی فهرست نشریات استنادی JCR، نشریاتی که فقط استناد شده­اند را شناسایی نمایند. بعلاوه، کاربران می­توانند برای نشریاتی که با استفاده از اطلاعات داده شده در فهرست نشریات استنادی در حال ارزیابی آنها هستند (به شکل ۳ رجوع شود) ضرایب تاثیرگذاری مشابهی قرار دهند.

شکل ۳ : محاسبه­ی ضریب تاثیرگذاری تجدیدنظر شده جهت حذف ارجاع به خودها

A = استنادات سال ۱۹۹۲ برای مقالات منتشر شده در سالهای ۱۹۹۰-۹۱

B = ارجاع به خودهای سال ۱۹۹۲ برای مقالات منتشر شده در سالهای ۱۹۹۰-۹۱

C = A – B = مجموع استنادات منهای ارجاع به خودهای مقالات اخیر

D = تعداد مقالات منتشر شده در سالهای ۱۹۹۰-۹۱

E = ضریب تاثیرگذاری تجدیدنظر شده

(جهت مشاهده­ ی نمونه ­ی عددی به جدول ۱ مراجعه نمایید)

تغییر عنوان

دانش کاربر در حیطه­ی محتویات و تاریخچه­ی نشریه ­ی مورد مطالعه جهت تفسیر صحیح ضرایب تاثیر بسیار مهم است. موقعیت­هایی از قبیل موقعیت­های اشاره شده در بالا و سایر موقعیت­ها مانند تغییر عنوان بسیار مهم بوده و معمولا دچار بدفهمی می­شوند.

تغییر عنوان ضریب تاثیرگذاری را برای دو سال پس از اعمال تغییر، تحت تاثیر قرار می­دهد. عناوین قدیمی و جدید به شکل یکپارچه قرار نمی­گیرند مگر اینکه از نظر الفبایی در یک جایگاه باشند. سال اول پس از تغییر عنوان، تاثیر برای عنوان جدید موجود نیست مگر اینکه اطلاعات عنوان قدیمی و جدید یکپارچه شوند. در سال دوم، ضریب تاثیرگذاری دوبخشی است. عنوان جدید ممکن است پایین­تر از جایگاه مورد انتظار رتبه­بندی گردد و عنوان قدیمی ممکن است بالاتر از جایگاه مورد انتظار باشد، از آنجا که تنها یک سال از پایگاه داده در محاسبه­ی این ضریب به کار گرفته شده. تغییرات عنوان برای سال جدید و سال گذشته در راهنمای JCR فهرست شده­اند.

شکل ۴ : محاسبه­ی ضریب تاثیرگذاری واحد ۱۹۹۲ برای تغییرات عنوان

A = استنادات ۱۹۹۲ به مقالات منتشر شده در سالهای ۱۹۹۰-۹۱ (a1 + a2)

A1 = استنادات مربوط به عنوان جدید

A2 = استنادات مربوط به عنوان منسوخ

B = تعداد مقالات منتشر شده در سالهای ۱۹۹۰-۹۱ (B1 + B2)

B1 = استنادات مربوط به عنوان جدید

B2 = استنادات مربوط به عنوان منسوخ

C = ضریب تاثیرگذاری واحد

C1 = A1/B1 = ضریب JCR برای عنوان جدید

C2 = A2/B2 = ضریب JCR برای عنوان منسوخ

نتیجه گیری

ضریب تاثیرگذاری ابزار بسیار مفیدی جهت ارزیابی نشریات می­ باشد، اما باید به شکلی محتاطانه مورد استفاده قرار گیرد. ملاحظات لازم از جمله حجم مرور یا سایر انواع مطالب منتشر شده در نشریه، تفاوت­های بین رشته­ های گوناگون، و تاثیر مورد به مورد باید حتما مدنظر باشند. وضعیت نشریه در رابطه با پوشش در پایگاه داده­یThomson Retuers و همچنین تغییر عنوان هم بسیار مهم­ اند. در مقاله­ی بعدی به مثال­هایی در رابطه با چگونگی به کارگیری ابزارها جهت ارزیابی نشریات نگاهی خواهیم داشت.