نحوه تهیه پیشینه و ادبیات نظری تحقیق

نحوه تهیه پیشینه و ادبیات نظری تحقیق

پیشینه تحقیق از مهمترین قسمتهای یک پژوهش و به ویژه در پایان نامه هاست. این قسمت که معمولا بخش مهمی از حجم پژوهشها را به خود اختصاص می دهد، نیازمند مهارت خاصی برای تدوین است. برای آشنایی با این بخش مهم و فراگیری جمع آوری آن مطلب زیر که به صورت تلفیقی از دو منبع http://charvadeh.persianblog.ir (وبلاگ پنجره ای رو به جامعه)،‌ و http://www.porseman.net( دکتر حسین خنیفر) به امانت گرفته شده است، به کاربران محترم ایران پژوهش ارائه شده است. 

مقدمه

يکي از بخش‏هاي مهم تحقيق، بخش مربوط به پيشينه و ادبيات تحقيق است؛ يعني يكي از کارهاي ضروري در هر پژوهشي، مطالعه منابع2 مربوط به موضوع تحقيق است؛ زيرا سرچشمه علوم را مي‌توان در پيشينه آنها کاوش کرد (دمپي ير، 2006، ص 1).

 

جان ديوئي اعتقاد دارد مطالعه منابع، به محقق کمک مي‏کند تا بينش عميقي نسبت به جنبه‏هاي مختلف موضوع تحقيق پيدا کند. مطالعه منابع، بايد هم از منابعي باشد که به طور مستقيم، در رابطه با موضوع تحقيق مي‏باشند و هم از منابعي باشند که به صورت غيرمستقيم با آن موضوع، ارتباط دارند(دلاور، 1375، ص 182).

در اين بخش اين مسائل مطرح است:

الف) پيشينه تحقيق چيست؟

ب) اهميت پيشينه تحقيق چيست؟

ج) اهداف پيشينه‌يابي تحقيق کدامند؟

د) منابع مهم پيشينه تحقيق کدامند؟

ه) روش‏هاي پيشينه تحقيق چه مي‏باشند؟

از اين رو، به نظر برخي از فلاسفه آموزشي، مانند جان لاک، هدف آموزش کارآمد، اين است که شخص ضمن آشنايي با دانش لازم، طوري بار آورده شود که روش‌هاي کاويدن جهان موضوعات را به خوبي انجام دهد(فراست، 2006، ص 308).

اهميت پيشينه کاوي در تحقيق

يک پژوهش‌گر، قبل از انجام تحقيق و بعد از انتخاب موضوع و تدوين عنوان و قبل از نگارش طرح تحقيق، نياز دارد كه با مراجعه به مدارک و اسناد، پيرامون موضوع و مسئله‏اي که براي تحقيق انتخاب کرده است، آگاهي خود را گسترش دهد؛ تا بتواند در پرتو اطلاعات به دست آمده، مسئله تحقيق و متغير‏هاي خود را دوباره تعريف و معين كند و کرانه‏هاي آنها را مشخص سازد. اين امر به او کمک مي‏کند تا تحقيقات خود را در راستاي مجموعه پژوهش‏هاي هم خانواده قرار دهد و آن را با دستاوردهاي تحقيقاتي ديگران هماهنگ کند.

هدف از گنجاندن بخش پيشينه تحقيق، عبارت است از:

1. برقراري ارتباط منطقي4 ميان اطلاعات پژوهش‏هاي قبلي با مسئله تحقيق.

2. دست‌يابي به چارچوب نظري و يا تجربي5 براي مسئله تحقيق.

3. آشنايي با روش‏هاي تحقيق مورد استفاده در پژوهش‏هاي گذشته.

براي رسيدن به اين اهداف، توجه به نکات زير ضروري است:

الف) انتخاب منابع اطلاعات مرتبط با مسئله تحقيق.

ب) ارائه مطالب از کلي به جزئي (عمومي6 و اختصاصي7).

ج) اجتناب از بيان مطالب، به طور مجرد و بدون رابطه با يکديگر.

د) تنظيم مطالب به طور سازماندهي شده، همراه با روندهاي منطقي.

ه) ارائه نتايج مطالعات قبلي و نقد آنها.

پیشینه یا سوابق پژوهشی مربوط به مساله تحقیق یکی از عناصر مهم پروپوزالهای پژوهشی و نیز تحقیقات محسوب می شود. در این قسمت به چند سوال عمده در این زمینه پاسخ  گفته می شود:

الف- چرا باید پیشینه تهیه کنیم؟

جمع آوری پیشینه چه اهمیتی دارد؟ پژوهش اساسا به دنبال پاسخ سوالات یا آزمون فرضیاتی است که در بیان مساله مطرح شده است. از آنجا که این تحقیق اولین یا تنها پژوهش  این در زمینه خاص خودش نیست همواره باید احتمال داد که پژوهشگران دیگری نیز ممکن است وجود داشته باشند که به مساله ای عین یا شبیه این مساله تحقیق پرداخته باشند. مراجعه به تحقیقات، مقالات یا کتابها و حتی مصاحبه ها یا سخنرانی های آنان می تواند پیامدهای ثبت متعددی داشته باشد که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• 1 ابعاد جدیدی از مساله تحقیق را آشکار کند تا به جای تکرار بیهوده ی تحقیق دیگران، تحقیق تازه ای انجام شود.
• 2- به تدقیق سوالات یا فرضیات تحقیق کمک کند.
• 3- به ظرایف روش شناختی تحقیق در باره موضوع بیشتر آشنا یی حاصل گردد.
• 4- در تجربیات محققان قبلی شریک کند و احتمال تکرار خطا در پژوهش را کاهش دهد.

ب- در باره چه مطلبی یا موضوعی باید پیشینه تهیه کنیم؟

 شاید این سوال خیلی پیش پا افتاده تلقی شود چرا که همه می دانیم پیشینه باید مربوط به موضوع تحقیق باشد.  با اینحال بارها و بارها با دانشجویانی بوده اند که دنبال کلیدواژه مناسب برای جستجوی پیشینه می گشته اند. برای این کار ابتدا بهتر است عنوان تحقیق را به اصطلاحات و عبارات مندرج در آن تجزیه کرد و سپس برای هر یک از عبارات و اصطلاحات مترادفات فارسی (ولو به کمک فرهنگ لغات یا اصطلاحات فارسی) را تهیه نمود. یکی از مهارتهای مهمی که می تواند در طراحی کلید واژه بسیار موثر باشد توانایی تفکر انتزاعی است که بواسطه آشنایی با نظریات مرتبط با زمینه ای که در آن تحقیق انجام می شود تقویت می شود. به عنوان مثال محققی که در باره تخلف از قوانین راهنمایی و رانندگی اقدام به جستجوی پیشینه می کند باید بداند که تحقیقات مرتبط با انحراف و کجروی (انتزاع از تخلفات و جرائم رانندگی) می تواند لااقل به لحاظ نظری مهم باشد.

مشکل بسیار مهمی که تعداد کثیری از دانشجویان با آن مواجه هستند، طراحی کلیدواژه های مناسب انگلیسی برای جستجو است. پیشنهاد می شود  برای اینکار از کلیدواژه های انگلیسی که در هنگام جستجوی پیشینه در پایگاه های فارسی همراه با چکیده فارسی ارائه می شود استفاده شود. به عنوان مثال وقتی در سایت پایگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران در باره کجروی جستجوی فارسی انجام می شود با چکیده مقالات و تحقیقات زیادی مواجه صورت می گیرد که در آنها در کنار کلیدواژه های فارسی متعدد، کلیدواژه های انگلیسی نیز معرفی شده است. توجه به کلیدواژه های فارسی و انگلیسی این اسناد و در صورت لزوم استفاده از فرهنگ اصطلاحات تخصصی مرتبط می تواند کمک بسیار مهمی در طراحی کلیدواژه های مناسب باشد.

ج- کدام قسمت از یک پیشینه اهمیت دارد؟

چه مطالبی از تحقیقات انجام شده را باید نقل کرد؟ اهداف، سوالات، روش تحقیق، نتایج یا ....؟  در نقل مطالب از پیشینه محور اصلی باید سوالات و فرضیات تحقیق حود باشد. باید بررسی کرد آنها در تحقیق خود به سوالات یا فرضیات ما چه پاسخی داده اند و نیز از چه روشی استفاده نموده اند. در حقیقت باید به آن قسمت از تحقیق یا مقاله استناد کرد که حاوی پیام مرتبطی با موضوع یا روش تحقیق ماست. به همین دلیل  پیشینه ها را به دو بخش موضوعی و روشی تقسیم می نمایند .  پیشینه های موضوعی ناظر به تحقیقاتی هستند که به بخشی از سوالات یا فرضیات تحقیق ما جواب داده اند. پیشینه روشی به آن دسته از تحقیقات اشاره می شود که به لحاظ روش تحقیق می توانند در انجام پژوهش ما موثر باشند. مثلا تحقیقی که در باره تقلب انجام شده است به لحاظ روشی می تواند در تحقیقی که در باره جرائم راهنمایی و رانندگی انجام می شود مفید باشد یا تحقیقی که در باره رضایت شغلی انجام می شود می تواند به لحاظ روش انجام تحقیق در زمینه رضایت سیاسی مفید واقع شود. البته این دسته بندی به سلیقه اساتید راهنما نیز بستگی دارد.

د- پیشینه ها را چگونه تنظیم کنیم؟

باید توجه داشت که پیشینه پژوهش صرفا به معنای کنار هم گذاشتن تعداد زیادی چکیده تحقیق نیست. در زمینه هر مورد چکیده ای که در گزارش خود مورد استفاده قرار می دهیم باید از خود سوال کنیم که این چکیده چه کاربردی در کار پژوهشی من دارد. یکی از مهمترین کارهایی که هر محقق باید انجام دهد دسته بندی پیشینه بر اساس یک ملاک معتبر است. اعتبار این ملاک به ارتباط آن با موضوع تحقیق بستگی دارد. به عنوان مثال پیشینه را می توان به دو دسته توصیفی و تبیینی تقسیم کرد، یا پیشینه هایی که حاصل تحقیق در داخل جامعه آماری مورد نظر محقق است و پیشینه های مربوط به سایر جوامع آماری. پیشینه روشی و موضوعی نیز دسته بندی دیگری از پیشینه محسوب می شود.

اما نکته مهمتر از دسته بندی، تجزیه و تحلیل و جمع بندی پیشینه است. در تجزیه و تحلیل و جمع بندی محقق ضمن بررسی واگرایی و همگرایی تحقیقات انجام شده و نیز بررسی نقاط قوت و ضعف آنها، باید به مهمترین پاسخهایی که طی بررسی پیشینه برای سوالات و فرضیات تحقیق خودش فراهم کرده است اشاره کند و تفاوتها و مزیّتهای تحقیق خود را در مقایسه با آن تحقیقات به صورت مستدل بیان نماید.

ه- پیشینه خوب را از کجا جستجو کنیم؟

بسیاری از وبسایتهایی که به صورت پایگاههای منابع علمی هستند می توانند در یافتن پیشینه تحقیق مفید باشند. از جمله پایگاه ایران داک یا مدارک علمی ایران، پایگاه مقالات جهاد دانشگاهی یا SID، پرتال مطالعات علوم انسانی، و بسیاری از پایگاههای داخلی و البته خارجی.

 

 

 

 

---