تحقيقات همبستگي چيست؟

تحقیقات همبستگی یا همخوانی

این تحقیقات برای کسب اطلاع از وجود رابطه بین متغیرها انجام می­پذیرد؛ ولی در آنها الزاماً کشف رابطۀ علت و معلولی مورد نظر نیست. در تحقیق همبستگی بر کشف وجود رابطه بین دو گروه از اطلاعات تأکید می­شود؛

اینها اطلاعاتی است که در خصوص یک متغیر در دو جامعه یا دو موقعیت گردآوری شده، یا اطلاعاتی است که در خصوص دو یا چند متغیر در یک جامعه تهیه شده است. در این تحقیقات محقق می­خواهد بداند که آیا بین دو چیز یا دو گروه اطلاعات رابطه و همبستگی وجود دارد یا خیر؛

یعنی اینکه آیا تغییر در یکی با تغییر در دیگری همراه است یا خیر، و اگر چنین ارتباطی وجود دارد، از چه نوع و میزان آن چقدر است. همان­طور که گفته شد نتایج این تحقیقات الزاماً رابطۀ علت و معلولی را اثبات نمی­کند؛ یعنی حتماً نمی­گوید که عامل «الف» باعث پیدایش «ب» می­شود، ولی ممکن است چنین ارتباطی را نیز توضیح دهد.

اساساً همبستگی­ها به دو شکل وجود دارند: مثبت و منفی.

همبستگی مثبت آن است که جهت تغییر در یک متغیر با جهت تغییر در متغیر دیگر همسو باشد؛ مثلاً جهت تغییرات هر دو ممکن است افزایشی یا کاهشی باشد؛ یعنی اگر یکی افزایش یافت دیگری نیز افزایش می­یابد و برعکس اگر یکی کاهش یافت دیگری نیز کاهش می­یابد، مانند رابطۀ بین شیب رودخانه و شدت آن یا رابطۀ بین قدرت خرید مردم و حجم تقاضا.

همبستگی منفی آن است که جهت تغییرات یک متغیر با جهت تغییرات متغیر دیگر همسو نباشد. یعنی اینکه افزایش یکی با کاهش دیگری همراه باشد، مانند رابطۀ بین تورم قیمت­ها و قدرت خرید مردم.

در تحقیقات همبستگی پس از تشخیص وجود همبستگی و تعیین جهت آن اقدام به محاسبۀ مقدار و ضریب همبستگی می­شود. طیف یا دامنۀ تغییرات ضریب همبستگی از 1+ تا 1- نوسان دارد؛ یعنی اگر همبستگی وجود نداشته باشد ضریب همبستگی محاسبه شده، صفر است و از فقدان همبستگی بین دو متغیر حکایت می­کند. اگر ضریب همبستگی بین صفر تا 1+ باشد، گفته می­شود که جهت همبستگی مثبت و تغییرات متغیرها همسوست. مسلماً هر چه مقدار آن به صفر نزدیک باشد، همبستگی مثبت ضعیف­تر و هر چه به 1+ تمایل پیدا کند همبستگی مثبت شدیدتر خواهد بود.

اگر ضریب همبستگی بین صفر تا 1- باشد، گفته می­شود که جهت همبستگی منفی بوده، تغییرات متغیرها همسو نیست. باز هم هر چه قدر عددی به سمت صفر میل کند، همبستگی منفی ضعیف­تر و هر چه به سمت 1- تمایل پیدا نماید همبستگی منفی شدیدتر خواهد بود.

در این نوع تحقیق، همبستگی بین دو مجموعه یا داده، مورد مطالعه قرار می­گیرد که این داده­ها ممکن است دربارۀ دو متغیر در یک جامعه باشد؛ مثلاً همبستگی بین تغییرات قد با تغییرات وزن افراد یک جامعه. همچنین، داده­ها ممکن است دربارۀ یک متغیر در دو جامعۀ جداگانه باشد؛ مثل قضاوت دو گروه از دانشجویان دختر و پسر دربارۀ مدیریت یک دانشگاه یا استاد درس خاص.

با محاسبۀ ضریب همبستگی می­توان جهت همبستگی و مقدار آن را نیز محاسبه کرد و با استفاده از دستگاه مختصات نمودار آن را ترسیم نمود. نمودارهای زیر معرف هر یک از انواع همبستگی است.

در اینجا اشاره به این نکته ضروری است که همبستگی بین دو متغیر همیشه از نوع خطی نیست و ممکن است نمودار آن از نوع منحنی باشد؛ مثلاً در سنجش همبستگی بین متغیرهای سن و قدرت جسمانی چنین رابطه­ای می­توان یافت. در این مورد تا مدتی قدرت جسمانی و سن با همدیگر هم­جهت بوده همبستگی مثبت دارند، ولی بعد از مدتی به­خصوص با فرا رسیدن دورۀ کهولت هر چه سن افزایش می­یابد قدرت بدنی کاهش پیدا می­کند. در چنین وضعیتی، نمودار مربوط به صورت خطی نیست. مثال دیگر رابطۀ بین
سرمایه­گذاری و بازده یک واحد تولیدی است که سرمایه­گذاری تا حدی منجر به افزایش تولید می­گردد ولی از آن حد که گذشت، تابع قانون بازده نزولی می­شود.

برای اندازه­گیری ضریب همبستگی بین متغیرها با توجه به نوع مقادیر و کمیّت­ها از روش­های مختلف استفاده می­شود؛ مثلاً برای مقیاس­های اندازه­گیری فاصله­ای و نسبی از روش پیرسون و برای مقیاس­های اندازه­گیری رتبه­ای از روش اسپیرمن و کندال استفاده می­کنند.

نمونه ­هایی از تحقیقات همبستگی عبارتند از: رابطۀ نمرات دورۀ تحصیل دبیرستان با نمرات دانشگاه در یک جامعۀ آماری؛ سنجش همبستگی بین نگرش­ها، داوری­ها و قضاوت­های دو جامعه آماری دربارۀ یک موضوع؛ سنجش همبستگی بین تغییرات مصرف با قیمت کالاها در جامعه؛ سنجش رابطه شرایط جسمی انسان نظیر وزن، سن، قد، بینایی، قدرت، ترکیبات خون، تغذیه، سلامتی و ...؛ سنجش رابطۀ تغییرات اجتماعی و اقتصادی خانواده­ها نظیر سواد، شغل، پایگاه اجتماعی، هزینه، درآمد، تحصیلات، دسترسی با امکانات، تغذیه و بهداشت و ...