آئين نامه اموزشي و پژوهشي دوره دكتري وزارت علوم- تحقيقات و فناوري

مقدمه

رشد پر شتاب علم وفناوری وتحولات عظیم اجتماعی  ,اقتصادی به خصوص اهداف برنامه های توسعه وسند چشم انداز بیست ساله  جمهوری اسلامی ایران  ,شرایطی رابرای دانشگاهها ومراکز تحقیقاتی پدید آورده است که وزارت علوم , تحقیقات  وفنّآوری برای ایجاد تحول راهبردی درعلم وفناوری وتوجه بیشتر به پژوهش , تربیت نیروهای متعهد , متخصص وماهر را از طریق تنوع در شیوه پذیرش دانشجو در دوره دکتری  ,درصدر اولویت های کاری خود قرار داده است.

 

برای نیل به اهداف پیش روی , آخرین آیین نامه آموزشی دوره دکتری , که از سال 1384بدان استناد می شد , مورد تجدید نظر قرار گرفته است ودرنهایت پس از جمع آوری نظریه های کارشناسی از دانشگاهها ومراکز آموزش عالی وبررسی در جلسات مختلف کارگروهی آموزشی , آیین نامه جدید دوره دکتری به دو شیوه  «آموزشی- پژوهشی» و « پژوهشی » تدوین شد.

ماده 1. برای رعایت اختصار  ,واژه های زیر در این آیین نامه به کار می رود:

وزارت :منظور , وزارت علوم , تحقیقات و فنّاوری است.

دوره دکتری :منظور , دوره دکتری (PH.D)است .

موسسه : منظور ,هریک ازدانشگاهها وموئسسه های آموزش عالی وپژوهشی کشور است که مطابق مقررات وزارت , مجازند دوره دکتری را برگزار کنند.

گروه:منظور کوچکترین , واحد سازمانی آموزشی یا پژوهشی موسسه است.

آیین نامه :منظور , آیین نامه دوره دکتری است.

ماده 2:دوره دکتری , بالاترین دوره تحصیلی آموزش عالی است که به اعطای مدرک تحصیلی می انجامد ورسالت آن تربیت افرادی است که بانوآوری درزمینه های مختلف علوم وفناوری در رفع نیازهای کشور وگسترش مرزهای دانش موثر باشند وبه دو شیوه «آموزشی –  پژوهشی » و «پژوهشی » اجرا می شود.

ماده 3. ضوابط ورود داوطلبان به دوره دکتری به شرح است:

الف) داشتن شرایط عمومی ورود به آموزش عالی :

ب)داشتن مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد یا دکتری حرفه ای که حسب مورد به تایید وزارت علوم , تحقیقات و فناوری یا وزارت بهداشت , درمان وآموزش پزشکی رسیده باشد.

ج)احراز صلاحیت علمی برای ورود به رشته مورد نظر:

د)احراز توانایی در زبان خارجی.

تبصره 1.نحوه احراز صلاحیت علمی وتوانایی داوطلبان در زبان خارجی براساس دستور العملی است که به تصویب شورای موسسه رسیده باشدبا این حال نحوه احراز توانایی در زبان خارجی نباید به گونه ای باشد تامانع دانش آموختگی دانشجویان دارا ی استعداد درخشان که در یک زبان خارجی قوی نیستند  ,بشود.

تبصره 2: شورای هدایت درخشان وزارت  ,می تواند برای پذیرش داوطلبان مشمول تعریف «استعداد درخشان» دردوره دکتری , ضوابط ویژه ای را تصویب کند.

تبصره 3:داوطلب پس از دریافت پذیرش ازموسسه ونامنویسی در دوره دکتری , دانشجوی دوره دکتری نامیده می شود.

ماده 4:مسئولیت راهنمایی دانشجو از نخستین نیمسال تحصیلی بر عهده «استاد راهنما » است که به درخواست دانشجو ازمیان اعضای هیئت علمی با مرتبه استادیاری وبالاتر وباموافقت عضو هیئت علمی وتاییدگروه ذی ربط تعیین می شود.

تبصره 1:درصورت نیاز به پیشنهاد استادراهنما وتایید گروه  ,مسئولیت راهنمایی رساله دانشجو رابیش از یک استاد راهنما , به طور مشترک عهده دارمی شوند.

تبصره 2:در صورت نیاز , به تشخیص استاد راهنمایا اساتید راهنمایک یا چند تن از اعضای هیئت علمی یا سایر متخصصان با مدرک دکتری به عنوان «استاد مشاور»یا اساتید مشاور رساله دانشجو تعیین می شوند.

تبصره 3: در شرایط خاص و به تشخیص شورای تحصیلات تکمیلی موسسه , استاد راهنما ومشاور می توانند از متخصصان با مدرک دکتری  ,از خارج از موسسه نیز انتخاب شوند.

ماده 5 :مجموع واحدهای دوره دکتری 36واحد است که با شیوه آموزش ,12تا 18واحد آن واحدهای درسی و 18تا 24 واحد آن مربوط به رساله است.وبا شیوه پژوهش 2 تا 8واحد آن واحدهای درسی و28 تا33 واحدآن مربوط به رساله است که در برنامه درسی مصوب هررشته تعیین می شود.

تبصره 1:تعیین حداقل وحد اکثر واحدهای درسی در شیوه پژوهشی در هر زمانی از دوره تحصیلی با تشخیص ونظر استاد راهنما صورت می گیرد.

تبصره 2 :واحدهای درسی به منظور تسلط برمفاهیم نوین هررشته وتقویت توان علمی دانشجو برای اجرای فعالیت های پژوهشی دوره , با نظر استاد راهنما وبراساس  برنامه درسی مصوب هررشته انتخاب می شود.

تبصره 3:حد اقل نمره قبولی در هر درس ,14 از 20 ومیانگین قابل قبول نمره های دانشجو در همه درسها 16 از 20 است .این میانگین براساس نمره های درس های گذرانده شده محاسبه می شود ودر صورتی که مقدار آن کمتر از 16 با شد.دانشجو مجاز است با نظر استاد راهنما حداکثر در یک نیمسال درسهایی را علاوه بر سقف واحدهای درسی برای جبران میانگین کل بگذراند.

تبصره 4:درشرایط خاص ودر صورت نیاز  ,به تشخیص و پیشنهاد استاد راهنما یا اساتید راهنما تایید گروه ذی ربط  ,دانشجو موظف است تعدادی از دروس را حداکثرتا 6 واحد ازدروس را به عنوان«درس های جبرانی» بگذراند و نمره آنها درتعیین میانگین کل محاسبه نمی شود.

ماده 6 . موضوع رساله : دانشجو در شیوه «آموزشی – پژوهشی» تانیمسال دوم و در شیوه پژوهشی , همزمان باپذیرش واز همان نیمسال , موظف است.موضوع رساله خود رابا هماهنگی استاد راهنما تعیین وفعالیت پژوهشی خود را آغاز کند.

ماده 7 .ارزیابی جامع :احراز قابلیتهای آموزشی وپژوهشی دانشجو برای آغاز فعالیتهای پژوهشی است.در این مرحله دانشجو باید با نظر شورای تحصیلات تکمیلی دانشکده ویا پژوهشکده دریک آزمون که شامل دو یا سه درس اصلی به انتخاب استاد راهنما و تصویب گروه آموزشی باشد , شرکت کند. این آزمون باید به گونه ای باشد تا توانمندی  ,تحلیل واستنباط دانشجو از نظر اساتید راهنما ومشاور و3 نفر اعضای هیات علمی برای آغاز فعالیت پژوهشی سنجیده شود.

تبصره . میانگین نمرات دانشجو در ارزیابی جامع نباید کمتر از 16 باشد دانشجویی که میانگین ارزیابی جامع وی کمتر از16 باشد تنها یک بار دیگر می تواند در ارزیابی جامع شرکت کند.

ماده 8. دانشجو پس از تدوین رساله و تایید استاد راهنما یا اساتید راهنما و به شرط کفایت دستاوردهای علمی رساله (چاپ حداقل در مقاله برای دانشجویان درشیوه آموزشی در مجلات  علمی – پژوهشی  معتبر ودارای نمایه معتبر بین المللی)  ,موظف است درخصوص هیئت داوران از رساله خود دفاع کند:

تبصره 1. درشرایط خاص و با تایید هیئت داوران وشورای تحصیلات تکمیلی موسسه (تولید دانش فنی  ,ثبت اختراع تایید شده توسط سازمان پژوهش های علمی وصنعتی ایران وآثار بدیع هنری)می تواند جایگزین چاپ مقاله در شیوه آموزشی شود.

 

تبصره 2. درشیوه پِژوهشی دانشجو باید به انجام یک طرح کاربردی بپردازد که دستاورد آن رافع یکی ازنیازهای دستگاه های اجرایی بوده وپس از تایید آن دستگاه قابل دفاع می باشد . دستاوردها شامل :(ساخت یک نمونه «پروتوتایپ» از یک وسیله یا دستگاه که نمونه داخلی نداشته باشد باتایید وزارت صنایع یا سازمان های وابسته به آن وزارتخانه ,تولید وارائه روش کشت  ,داشت  و برداشت یک رقم زراعی بهینه یا محصول یا گیاه  با ویژگیهای ژنتیکی مطلوب با تایید وزارت جهاد کشاورزی  ,ارائه یک دانش فنی مورد تقاضای مشتری  ,ثبت یک اختراع خارجی (پتنت) باتایید سازمان پژوهش های علمی وصنعتی ایران , ارائه یک روش جدید درمانی یا پیشگیری یا تشخیص با تایید دستگاهها ومراجع ذی صلاح داخلی , طراحی واجرای یک شیوه جدید معماری – هنری باتایید فرهنگستان هنر:

تبصره 3: وظایف هیئت داوران , چگونگی دفاع ازرساله واحراز کفایت دستاوردهای علمی رساله , تابع دستورالعملی است که به تصویب شورای موسسه رسیده باشد.

تبصره 4:هیئت داوران عبارتند از:استاد یا اساتید راهنما , استاد یا اساتید مشاور , 3 نفر عضو هیئت علمی دررشته مربوط بادرجه حداقل استادیاری به انتخاب شورای تحصیلات تکمیلی دانشکده یا شورای آموزشی ویا پژوهشی پژوهشکده که باید یک نفر از آنها حد اقل دانشیار واز موسسه های خارج از دانشگاه باشد.

تبصره 5: درشیوه پژوهشی علاوه برترکیب هیئت داوران درتبصره 4 حضور نماینده دستگاه اجرایی سفارش دهنده پروژه الزامی است.

ماده 9: ارزیابی براساس کیفیت علمی پژوهش انجام شده  ,میزان نوآوری , چگونگی دفاع از یافته های پژوهشی ونحوه نگارش رساله براساس ماده 8 وتبصره 1 برای شیوه «آموزشی – پژوهشی»  وتبصره 2 همان ماده برای شیوه «پژوهشی»انجام می شودونتیجه آن به یکی از دوصورت زیر تعیین می شود.

الف)قبول(بادرجه عالی , بسیارخوب , خوب) :

ب)غیر قابل قبول :

تبصره :چنانچه رساله دانشجو «غیر قابل قبول» ارزیابی شود , بنا به تشخیص هیئت داوران , دانشجو مجازاست طی حداکثر شش ماه , به شرط اینکه از حد اکثر مدت مجاز تحصیل بیشتر نشود  ,اصلاحات لازم رادررساله به عمل آوردوصرفا برای یک بار دیگر از آن دفاع کند.

ماده 10:دانشجو پس از گذراندن واحدهای درسی وکسب درجه «قبول» ازرساله خود  ,دانش آموخته دوره دکتری شناخته می شود و به دریافت درجه دکتری نائل می شود.

تبصره :مدرک دکتری در هر دو شیوه , ارزش یکسانی دارد ودانش آموختگان درهر یک از شیوه های فوق از مزایای استخدامی مترتب برآن بهره مند خواهند شد.

ماده 11.دانش آموختگان دوره دکتری در شیوه پژوهشی می توانند به عنوان استادیار پژوهشی در پژوهشگاهها وپژوهشکده ها ی وابسته به وزارت علوم , تحقیقات وفنآوری یا موسسه های تحقیقاتی مستقل وزارتخانه ها ونیز پژوهشگاه ها ومراکز تحقیقاتی خصوصی و نیز در مراکز تحقیقاتی وگروههای پژوهشی وپژوهشکده های وابسته به دانشگاهها جذب شوند.

ماده 12. مدت مجاز تحصیل در هر دو شیوه دوره دکتری , حداقل سه ونیم سال وحداکثر 4.5 سال است.ودر صورت ضرورت به پیشنهاد استاد راهنما وتایید گروه ذی ربط حداکثر تا یک نیمسال تحصیلی به این مدت افزوده خواهد شد.

تبصره :در صورتیکه دانشجو بنا به عللی خارج از اختیار خود ویا بروز مشکلات غیر قابل پیش بینی,  در مدت مجاز موفق به اتمام تحصیل نشود , به پیشنهاد استاد راهنمای دانشجو , کمسیون بررسی موارد خاص موسسه با حضور استاد راهنما, وضعیت دانشجو را بررسی ومتناسب باکمیت وکیفیت فعالیتهای علمی دانشجو , درمورد مدت ونحوه ادامه تحصیل یا اخراج او تصمیم گیری قطعی خواهد کرد.

ماده 13:درموارد زیر دانشجو از ادامه تحصیل دردوره دکتری محروم می شود.

الف)میانگین کل نمره های درسهایی که دانشجو گذرانده است(بارعایت تبصره 3ماده 5)کمتر از 16 شود.

ب)صلاحیت علمی دانشجو برای استمرار فعالیت پژوهشی پس از دوبار ارزیابی (بارعایت تبصره ماده 7)احراز نشود.

ج)رساله دانشجو (بارعایت تبصره ماده 9),«غیر قابل قبول»ارزیابی شود.

د)مدت مجاز تحصیل دانشجو (بارعایت تبصره ماده 12)به پایان برسد.

تبصره: درصورت محروم شدن یا انصراف دانشجو از ادامه تحصیل دردوره دکتری , موسسه مجاز است بارعایت ضوابط ومقررات مربوط  , صرفا گواهینامه ای رابراساس کارنامه تحصیلی دانشجو صادر کند و دراختیار وی قرار دهد.

ماده 14:آیین نامه در برگیرنده اصول کلی وضوابط اصلی دوره دکتری است وموسسه موظف است دستورالعمل های اجرایی آن راتدوین وپس از تصویب در شورای موسسه اجرا کند.

تبصره :تفسیر مواد این آیین نامه بر عهده معاون آموزشی وزارت است ودر صورت بروزابهام در مفاد آن  ,نظر معاونت مذکور مورد استناد خواهد بود.

ماده 15.وزارت وموسسه به تناسب وظایف خود ,دستور العمل های نظارت براجرای دوره دکتری را تنظیم و بر نحوه اجرای این آیین نامه ودستور العملهای اجرایی آن نظارت می کنند.

ماده 16.اجرای هر یک از شیوه ها , صرفا با مجوز شورای گسترش آموزش عالی مجاز است.شیوه پژوهشی ,خاص پژوهشگاه ها,موسسه های پژوهشی مستقل ووابسته به وزارت علوم , تحقیقات وفناوری است که باید برای پژوهشهای دکتری طرح های برون موسسه ای داشته باشند و در صورتی که دانشگاهها متقاضی باشند  ,باید برای اجرای این شیوه ,کلیه هزینه های دوره را از درآمدهای اختصاصی مرتبط با صنعت تامین کنند.

ماده 17.این آیین نامه مشتمل بریک مقدمه ,17 ماده و21تبصره در جلسه 721 مورخ 30/3/1388 شورای برنامه ریزی آموزش عالی به تصویب وزیر علوم  ,تحقیقات و فناوری رسید وبرای دانشجویانی که از سال تحصیلی 89-1388وپس از آن در دوره دکتری پذیرفته می شوند  ,به مدت 5سال لازم الاجراست واز تاریخ اجرائ کلیه بخشنامه ها وآیین نامه های مغایر بااین آیین نامه لغو می شود.

 

محمد مهدی زاهدی

وزیر علوم تحقیقات وفناوری

---