تحقیقات علمی بر اساس هدف

بر اساس هدف تحقیقات علمی را می­توان به دو گروه کلی بنیادی، کاربردی تقسیم کرد.

1- تحقیقات بنیادی. این تحقیقات که گاه تحقیقات مبنایی یا پایه­ای خوانده می­شود، در جستجوی کشف حقایق و واقعیت­ها و شناخت پدیده ­ها و اشیاء بوده،

که مرزهای دانش عمومی بشر را توسعه می­دهند و قوانین علمی را کشف نموده، به تبیین ویژگی­ها و صفات یک واقعیت می­پردازند.

در این تحقیقات ممکن است نظریه­ای انشا شود یا اصول، فرضیه­ها یا قضایای نظریه­ای مورد آزمایش قرار گیرد.

پاره­ای از مشخصات تحقیقات پایه­ای بدین شرح است:

1. وقت­گیر بوده برای کشف مجهول نیاز به زمان طولانی دارد.
2. هزینه­بر است و احتیاج به منابع مالی زیاد دارد.
3. معمولاً به وسیلۀ مراکز علمی و دانشگاهی انجام می­شود، زیرا مأموریت اصلی آنها توسعه قلمرو معرفتی بشر است.

ضمناً تحقیقات بنیادی بر اساس روش تحلیل به دو دسته تقسیم می­شوند:

الف) تحقیقات بنیادی تجربی. در این تحقیقات داده­ها و اطلاعات اولیه با استفاده از روش­های آزمایش، مشاهده، مصاحبه و... گردآوری می­شود و با استفاده از روش­ها و تکنیک­های آماری و معیارهای پذیرفته شده مورد تجزیه و تحلیل قرار می­گیرد. البته عقل و فکر محقق در نحوۀ به کارگیری روش­ها و نیز تحلیل نتایج به دست آمده سهم زیادی دارد.

ب) تحقیقات بنیادی نظری. در این تحقیقات اطلاعات و مواد اولیۀ تحلیل به روش کتابخانه­ای گردآوری می­شود و سپس با روش­های مختلف استدلال مورد تجزیه و تحلیل عقلانی قرار گرفته، نتیجه­گیری می­شود.

2- تحقیقات کاربردی.این تحقیقات با استفاده از زمینه و بستر شناختی و معلوماتی که از طریق تحقیقات بنیادی فراهم شده برای رفع نیازمندی­های بشر و بهبود و بهینه­سازی ابزارها، اشیاء و الگوها در جهت توسعۀ رفاه و آسایش و ارتقای سطح زندگی انسان مورد استفاده قرار می­گیرند؛ برای مثال استفاده از معلومات و قوانین زیست­شناسی به بشر این امکان را می­دهد تا راه­های تأمین سلامتی و بهداشت خود را جستجو نماید. ساخت دارو برای درمان بیماری­ها یا توصیه­های بهداشتی و ورزشی جملگی بر پایه تحقیقاتی صورت می­پذیرد که به «تحقیقات کاربردی» معروف­اند. این تحقیقات نیز مبادی شناختی خود را از قوانین، نظریه­ها و نتایج تحقیقات بنیادی می­گیرند.

از مشخصات تحقیقات کاربردی می­توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. از نظر زمانی زودتر از تحقیقات بنیادی انجام می­گیرند.
2. درآمدزا هستند و به همین دلیل طرفداران بیشتری دارند.
3. عمدتاً سازمان­های دولتی و خصوصی و کارخانه­ها ولی گاه دانشگاه­ها و مراکز تحقیقاتی نیز این تحقیقات را انجام می­دهند.

تحقیقات کاربردی انواع مختلفی دارد:

الف) تحقیقات توسعه­‌ای. به نوعی از تحقیقات کاربردی، تحقیقات توسعه­ای می­گویند و هدف آن،
بررسی­هایی است که نشان می­دهد چگونه تولید افزایش می­یابد یا سازمان تولیدی گسترش پیدا می­کند یا مدل­ها و روش­های جدید تولید کالا و خدمات چیست. به طور کلی هدف این تحقیقات توسعه و بهبود روش­ها، ابزارها، کالاها یا ساختارهاست و به همین دلیل در زمرۀ تحقیقات کاربردی قرار می­گیرند.

ب) تحقیقات عملی. این تحقیقات را باید تحقیقات حل مسئله یا حل مشکل نامید و آنها را نوعی تحقیق کاربردی محسوب کرد؛ زیرا نتایج آن مستقیماً برای حل مسئله خاص به کار گرفته می­شود. تحقیقات عملی نوعاً خصلت محلی و موضعی دارد و معمولاً خاصیت تعمیم­پذیری زیاد ندارد. این تحقیقات نیز بر داده­های تحقیقات بنیادی تکیه دارند؛ زیرا از معلومات و قوانین آنها استفاده می­شود. چون تحقیقات عملی با هدف رفع مشکل انجام می­شود، هر کس که با مشکل روبه­رو باشد می­تواند آن را انجام دهد. به عنوان مثال، تحقیق درباره رفع خاموشی برق؛ بررسی تشخیص بیماری و درمان آن؛ یافتن دلیل یا دلایل کاهش محبوبیت یک شخصیت سیاسی در بین مردم از نوع تحقیقات عملی می­باشند.