آشنایی با روش تحقیق فراتحلیل یا متا آنالیز و کاربرد ها و روشهای آن

چگونه می توان نتايج پژوهش های انجام شده و نظريه های صورت بندی شده را در عمل به کاربرد؟ اين مسأله موجب نگرانی دانشمندان شده بود که از 1980 اين نگرانی شدت گرفت . محققان اعتقاد دارند که مطالعه تحقيقات گذشته به شکل مرسوم جنبه کيفی دارد و دارای اشکالاتی بدين شرح است : الف) - اين تحقيقات ذهنی هستند . (بر اساس ملاک های ذهنی پژوهشگر بررسی صورت گرفته است) . ب- ناتوانی در انتخاب ويژگی هايی که موجب يک دست شدن نتايج می شود . ج- عدم توانايی در بررسی متغييرهای اصلی در پژوهش های انجام شده ، ارتباط دارند . اصلاح فرا تحليل ( Metanalysis ) را اولين بار Glass ، رئيس جمهور انجمن تحقيقات آموزشی آمريکا در سال 1976 به کار برد . تحليل يعنی شکستن يک کل به قسمت های مختلف ، به منظور تعيين ماهيت آن کل . فرا تحليل چشم اندازی است که در آن روش های مختلف اندازه گيری و آماری به کار برده می شود .

 فرا تحليل روش مهارتی است که در آن از روش های آماری و رياضی استفاده می شود و درباره کيفيت تحقيق پيش داوری نمی شود . برای انجام فرا تحليل ابتدا بايد حوزه ای انتخاب شود که نتايج مطالعات در آن حوزه دو پهلو و مشکوک باشد ؛ سپس مراحل زير به ترتيب پيگيری شود . 1- شناسايی نتايج پژوهش ها 2- ترکيب نتايج پژوهش های انتخاب شده و مقايسه آن ها با يکديگر و 3- ارزشيابی نتايج فراتحليل به منظور کاهش خطا . فرا تحليل شکاف های موجود در پيشينه ، در دانش و برخی موارد ، ضعف های نظری را آشکار می کند و برای تعيين نقاط قوت تحقيق بينش کافی را ايجاد می کند . يادآوری اين مطلب خالی از لطف نيست که فرا تحليل پاسخ قطعی و نهايی برای درک مسائل تحقيقی و مانند ساير روش های تحليل داده ها بر اساس گفته Green و Hall «ياريگر انديشه است نه جايگزين آن» .

در حوزه علوم انسانی و اجتماعی نیز که مدیریت نیز در این گروه می گنجد، روش­های متعددی برای تحقیق و شناخت واقعیت و پدیده­های اجتماعی وجود دارد. فراتحلیل یکی از این روش هاست. فراتحلیل یکی از روش­های توصیفی است که تحقیقات انجام شده را ارزیابی می کند. فراتحلیل عبارت است از از تحلیل آماری بسیاری از مطالعات و تحقیقات منفرد در حوزه ای معین به منظور ترکیب و یکپارچه سازی نتایج آنها. در فراتحلیل تحقیقات موجود، تاکید بر ترکیب و یکپارچه سازی نتایج آنها جهت استفاده علمی و کاربردی است. بنابراین فراتحلیل، مقایسه نتایج تحقیقات دیگران است. یعنی اینکه از تحقیقات و نتایج تحقیقات و تحلیل موجود، تحلیل دیگری عرضه کنیم. این فراتحلیل شامل کلیه مراحل تحقیق یعنی نظریه، روش، نتایج و …است. در روش فراتحلیل ابتدا از طریق شکستن اجزای کل به ماوراء و فراتر از کل اولیه می رسیم، سپس تحلیل اولیه را به نحوی منتقل یا تبدیل می کنیم که یافته های نامناسب در چارچوبی قابل قبول قرار گیرند و سرانجام، تحلیل­های ترکیب شده اطلاعاتی را نشان می دهند که اطلاعات اولیه نشان نداده باشند. در عمل، ابتدا اطلاعات از منابع اولیه استخراج و سپس با یکدیگر ترکیب می شوند و سرانجام یک کل جدید را تشکیل می دهند. آنچه که بر اهمیت و کاربرد این روش تحقیق افزوده است، نقش آن در ترکیب و یکپارچه سازی پژوهش­هایی است که به صورت انفرادی و پراکنده انجام گرفته است. از نظر روش شناختی نیز فراتحلیل به روشنی خلاها و مشکلات و نواقص پژوهش­ها و مطالعات انجام شده را نشان می دهد. در حقیقت پایایی این نوع تحقیقات از طریق تقابل یافته­های پژوهشی و روایی آنها از طریق آزمون سازگاری آنها با واقعیت به دست می آید و هر دو این ها مرهون انباشت دانش و توسعه آن در فراتحلیل است.

گاهی  پژوهش هایی مثل روانشناسی ، علوم تربیتی و .. . به نتایج متناقض می انجامد . فرا تحلیل مجموعه روشهای آماری است که برای حل تناقض حاصل از پژوهش های آزمایشی و همبستگی که به طور مستقل و در ارتباط با یک موضوع واحد انجام گرفته اند به کار می رود . فرا تحلیل نتایج مطالعات مختلف را به مقیاس مشترک تبدیک می کند و با روشهای آماری  رابطه بین ویژگی های مطالعات و یافته ها را مورد بررسی قرار می دهد .

در فرا تحلیل ابتدا هدف پژوهش گر مشخص و مساله تحقق به روشنی تعریف می شود . دوم از بین مطالعات موجود آنهایی که با ملاکهای پژوهش مورد نظر هماهنگی دارند نمونه گیری به عمل می آید . به طور معمول فرا تحلیل بررسی جامع تمامی جامعه مطالعات مربوط است . سوم داده های تحقیق ها جمع آوری و ویژگی های آنها بر اساس هدف تحقیق فرا تحلیلی کد گذاری و طبق بندی می شود . نتایج مطالعه به یک مقیاس کمی مشترک تبدیل می شود ، بطوری که قابل مقایسه باشد . سرانجام برای بررسی روابط بین ویژگی های مطالعات و یافته ها ،روشهای آماری مورد استفاده قرار می گیرد.

 

بطور کلی براي اجراي روش فراتحليل ابتدا حوزه اي را انتخاب كنيد كه نتايج پژوهش هاي انجام شده در آن حوزه دو پهلو و يا مشتبه كننده باشد. سپس مراحل زير را به ترتيب انجام دهيد:

1.      شناسايي منابع و ارزش يابي نتايج پژوهش ها

2.      تركيب نتايج پژوهش هاي انتخاب شده و مقايسه آنها با يكديگر

3.      ارزش يابي نتايج فراتحليل به منظور كاهش خطا

روزنتال 7 روش برای فرا تحلیل تدوین نموده است که علاوه بر این 7 روش به روش های  شمارش و بلوک بندی نیز اشاره کرد .

1-روش فيشر1روش به خاصل جمع لگاريتم ها معروف است. در اين روش مجذور خي دو، x²، مطابق فرمول زير محاسبه مي شود:

پس از محاسبه x²سپس يا درجات آزاديdf=2N به جدول مجذور خي مراجعه و مقدار             از جدول استخراج مي شود. در صورتي كه  x² استخراج شده از جدول باشد نتيجه مي گيريم كه  x² محاسبه شده معنادار است.

مزایا و معایب این روش :

مروري بر تحقيقات انجام شده نشان مي دهد كه از اين روش، خيلي زياد مورد استفاده قرار گرفته است اما با اين وجود داراي معايبي است:

الف: نتايج اين روش با نتايج آزمون هاي ساده اوليه هم جهت نيست . چنانچه بيشتر نتايج در  يك جهت باشند حتي اگر مقادير آنها كمتر از 5% هم نباشد آزمون نشانه فرضيه صفر را رد مي كند اما P تلفيقي با استفاده از روش فيشر معنادار نمي شود.

ب: اگر نتايج دو مطالعه كه هر دو به يك اندازه معنا دارند اما داراي جهت هاي مختلفي باشند، چنانچه بااين روش تلفيق شوند معناداري هر دو نتيجه حمايت مي شود. براي مثال چنانچه در رابطه A>B است مقدار P مساوي 001/0 باشد و براي رابطه A< SPAN> مقدار P برابر 001/0 شود P مركب آنها 01/0 مي شود كه هر دو را تاييد مي كند.

2- روش ادينگتون1. جمع كردن احتمالات. در اين روش از فرمول زير استفاده مي شود.

3-روش واينر2. مجموع t ها بر اساس فرمول زير محاسبه مي شود، بايد توجه داشت. از اين روش زماني استفاده مي شود كه t ها كمتر از 3 نباشد. ضمناً چنانچه df كوچكتر  از 10 باشد تقريب خوبي از نرمال حاصل نمي شود.

مزایا و معایب این روش :

از اين روش زماني استفاده مي شود كه t ها كمتر از 3 نباشد. ضمناً چنانچه df كوچكتر  از 10 باشد تقريب خوبي از نرمال حاصل نمي شود.

4- روش استـافر. جـمع كردن Z ها. در ايـن روش Z ها بـر اساس فرمول زير محاسبه مي شود.

5- روش ماستلر و بوش3. اين روش به جمع كردن Z هاي وزن دار معروف است.

در اين روش از نوع وزني مي توان استفاده كرد. تجربه نشان داده است كه كمترين مقدار P تـلفيقي به ايـن روش تـعلق دارد. زيرا بـه كـوچكترين P هاي موجود وزن بيشتري داده مي شود. اين روش در اثر توسعه روش استافر اصل شده است.

6- روش ادينگتون : آزمون ميانگين P :                                     

اين روش بر پايه توزيع منحني نرمال P ها قرار دارد و براي موقعي مناسب است كه تعداد پژوهش ها مساوي يا بزرگتر از 4 باشد. عدد 12 در اين فرمول به علت آن است كه واريانس جامعه مورد آزمون مساوي  است.

7- روش ماستلر و بوش. در اين روش ميانگين z بر اساس فرمول هاي زير محاسبه و مورد بحث قرار مي گيرد.

در روش مورد بحث ابتدا P را به كمك جدول توزيع طبيعي به Z تبديل مي كنيم، سپس ميانگين Z هاي استخراج شده از جدول محاسبه مي شود. در مرحله بعد t جدول با درجات آزادي N-1 (N تعداد Z هاست) از جدول t استودنت استخراج و معنادار بودن آن تعيين مي شود. ازاين روش زماني استفاده مي شود كه تعداد z هاي مساوي يا بيشتر از 5 باشد.

شمارش: زماني كه فراتحليل گر قصد دارد پژوهش هاي زياد را فراتحليلي كند مي تواند از روشهايي استفاده كند. در اين روش ابتدا يك جدول توافقي يا متقاطع به اندازه 2×2 تدوين مي شود. سپس به منظور تعيين معنادار بودن اطلاعات جمع آوري شده از آزمون مجذور خي دو استفاده مي شود. در اين جدول تعداد P هايي (سطح معناداري) كه به سطح معيني رسيده اند در يك خانه و بقيه P ها يعني آنها كه به سطح بحراني موردنظر نرسيده اند ، در خانه ديگر ثبت مي شوند. فراواني مورد انتظار براي يك خانه  و براي خانه ديگر  است.سپس با استفاده از فرمول X²  اين شاخص محاسبه مي شود. سرانجام براي محاسبه Z از فرمول  استفاده مي شود. بايد توجه داشت فراواني مورد انتظار هر يك از خانه نبايد از 5 كمتر باشد.

بلوك بندي1. در اين روش ميانگين ها، حجم هاي نمونه ها و ميانگين مجموع مجذور انحراف از ميانگين هر يك از گروه هاي آزمايشي يا مورد پژوهش را محاسبه و سرانجام به كمك آنها تاثير هر يك از عوامل و متغير بلوك بندي شده را با استفاده از تحليل واريانس تعيين مي كنيم. سئوالي كه در اين روش مطرح است اين است كه آيا متغير مورد آزمايش در گروه هاي مختلف متفاوت است؟ براي دستيابي به پاسخ به اين سئوال گفته مي شود در صورتي كه نسبت F محاسبه شده بزرگتر يا مساوي F استخراج شده از جدول F باشد مي توان نتبجه گرفت كه P هاي تلفيق شده از پژوهش هاي انجام شده داراي تفاوت معناداري هستند.

معایب و محاسن این روش :

روزنتال پیشنهاد می کند که این روشها ، به غیر از موارداستثنایی ، به تنهایی به کار برده نمی شود . اما توصیه می کند که هر یک از این روش ها به همراه p  تلفیقی  و برآورد اندازه اثر مورد استفاده قرار گیرند .

روش بیزین :

درايتون1 (1978) مي گويد كه دستيابي به روابط علت و معلولي عام، مستلزم تكرار آزمايش هاي مكرر است. از آن جا كه چنين فعاليت هاي مستلزم طرح ريزي اوليه و هماهنگي بين محققان مختلف هستند و اجراي اين هماهنگي تقريباً غيرممكن است، درايتون پيشنهاد مي كند كه براي حصول هدف بحث شده ، از روش هاي تركيبي استفاده شود.

او در برآورد الگوي بيزين كه يك روش «جمع پذير» است، از تبديل رياضي و تخصيص ضرايب مختلف به داده ها استفاده مي كنند. او در روش بيزين سه مرحله به شرح زير مشخص كرده است.

الف- در مرحله ي ، محقق بايد باور خود را از واقعيت بيان كند و آن را از فيلتر آماري ميانگين مورد انتظار، واريانس مورد انتظار و قدرت اعتقادات در باور اوليه، عبور دهد. اين سه ملاك مي توانند بر اساس تجربه پيشين تحقيقات گذشته يا تركيبي از آنها باشند. در صورتي كه تجارب گذشته به صورت ميانگين، انحراف استاندارد و حجم نمونه ي فرضي بيان شوند، چيزي وجود ندارد كه مانع مراجعه به تحقيقات گذشته شود.

ب- مرحله دوم جمع آوري نتايج آزمايشات يا مشاهدات است. اين مرحله را مي توان از طريق كسب خلاصه ي آمارهايي كه مشابه آنهايي هستند كه از قبل تعيين شده اند، انجام داد.

ج- مرحله ي سوم عبارت است تركيب درست نمايي و اعتقاد اوليه و شكل دادن اطلاعات پسين1. اطلاعات پسين مي توانند جديد و بيشتر از اطلاعات اوليه آگاه كننده باشند.  تركيب اطلاعات پسين با تحقيقات ديگر، درست نمايي جديدي را به وجود مي آورد

معایب و محاسن :

در این روش نمونه گيري مي تواند تا زماني تمام جامعه را تحت پوشش قرار دهد يا تا وقتي كه آخرين مغايرت ها توجيه شوند، ادامه داشته باشد.

اين روش در استفاده از ضرايب متفاوت و تبديل هاي رياضي، انعطاف پذير است. نظريه بيزين به اندازه نمونه (n ) حساس است.

 ((میزان صحت و دقت نتایج بدست آمده از فراتحیل ))

- بله بطور کلی   هر گاه نتایج حاصل از پزوهش های آزمایشی و همبستگی  که بطور مستقل و در ارتباط با موضوع واحد متناقض باشد می توان از فراتحلیل استفاده کرد . می توان نتیجه گرفت که فرا تحلیل در رابطه با همه علوم کاربرد دارد و می تواند با استفاده از روشهای آماری و با بررسی روابط بین ویژگی های مطالعات و یافته ها به حل تناقض حاصل از پژوهش ها به کار آید . ( موارد زیرمی تواند تاثیری در میزان صحت نتایج حاصل از فراتحلیل باشد )

مزایا و معایب سایر روشهای فرا تحلیل که در صفحات قبل ذکر شده :

1-      اگر تعداد مطالعات زياد باشد و فقط بدانيم هر مطالعه به سطح p خاصي رسيده يا خير. روش شمارش با x² نتايج سريعي مي دهد اما برآوردي قوي از احتمال تلفيقي نيست.

2-      براي مطالعات زياد روش بلوك بندي(به علت آنكه حجم كار زيادي را مي طلبد) و روش جمع كردن احتمالات(زيرا  نبايد بيش از يك شود) مناسب نيستند، اما ساير روش ها قابل استفاده اند، به ويژه روش جمع كردن z ها، به همراه يك روش شمارشي، خوب است.

3-      وقتي تعداد مطالعات خيلي كم باشد، روش جمع كردن p ها مناسب است اما از روش هاي آزمون ميانگين z و روش هاي شمارشي، بنا به دلايل پيشتر گفته شده بايد اجتناب كرد. وقتي تعداد مطالعات كم است، توصيه مي شود همراه با جمع كردن Z ها، حد اقل دو روش ديگر هم استفاده شده و نتايج هر سه گزارش شود.

4- هر P تلفيقي محاسبه شده چه كم ، چه زياد همراه با d.f آن بايد گزارش شود. توصيه شده است مؤلفان t،f يا هر آماره ديگر مطالعه خود را همراه باN و d.f گزارش كنند و به ذكر اين كه نتيجه معنادار شده يا نه، اكتفا نكنند تا بتوان محاسبات روش هاي تلفيقي را به درستي انجام داد.

 

 

 

 

---