حافظه و تقويت آن براي شركت در آزمونهاي سراسري و استخدامي

حافظه انسان و راههای تقویت آن

در بسياري از زمان ها و در مواقع مختلف با اين جمله روبرو شده ايم كه «اسمش نوك زبونم بود» یا «آخ يادم بود ها!» يا «توي ذهنم بود» و ... و بعد به اين باور مي رسيد كه من اصلاً حافظه خوبي ندارم و يا با وجود مشغله هاي روزانه هيچ چيزي در ذهنم باقي نمي ماند، عنوان اين چنين توجيحاتي غالباً به علت عدم آگاهي كافي از توانايي ذهني است نه ناتواني حافظه. ميزان بهره برداري از ذهن و گنجايش اطلاعات در خانه هاي حافظه براي همه افراد تقريباً يكسان است ولي بازدهي فكري و ذهني به ميزان و نحوه استفاده از اطلاعات موجود در حافظه بستگي دارد.

تقسیم بندی خانه های حافظه

غالباً صاحب نظران و متخصصين، حافظه انسان را به سه بخش تقسيم مي كنند كه به ترتيب عبارتند از حافظه كوتاه مدت، ميان مدت و بلند مدت و هر كدام از اين سه بخش نيز خود شامل 2 خانه مي باشد.

حافظه كوتاه مدت كه عمدتاً محل نگهداري موقت اطلاعات مي باشد، داراي ظرفيت پاييني است. كاربرد اين قسمت از حافظه، ثبت مطالب و اطلاعات زودگذر مي باشد، مثلاً فرض كنيد با تلفن همراه در حال صحبت هستيد و شخصي كه با شما در حال مكالمه است قصد دارد شماره تلفن ديگري به شما بدهد و شما شرايط ثبت مكتوب آن را نداريد، سعي مي كنيد شماره ها را قسمت به قسمت حفظ كنيد و پس از اتمام مكالمه و گذشت مدت زماني كوتاه، ديگر از آن شماره تلفن در حافظه تان چيزي يافت نمی شود.

در اكثر مواقع، بيشتر مواردي كه از طريق حواس پنج گانه به حافظه ما وارد مي شوند (از قبيل طعم، بو، منظره اي زيبا و ...) در خانه هاي حافظه كوتاه مدت ثبت شده كه بدون هيچ گونه پردازشي و يا انتقالي پس از مدت زماني، از يادمان مي روند.

هدف از اشاره اين مطالب، مشخص نمودن وظيفه خانه هاي ابتدايي حافظه است . نكته مهم در راستاي بهره گيري بهتر از اين قسمت حافظه، چگونه رويارويي با اطلاعات فرار و عدم خروج آنها مي باشد.

نگارش و تكرار هر دسته از اطلاعات، رابطه اي مستقيم با تثبيت آنها در خانه هاي حافظه دارد . با توجه به نمودار زير متوجه مي شويم كه پس از مدتي تكرار، داده هاي ورود كرده به حافظه چگونه به حالت پايدار در مي آيند.

حافظه ميان مدت داراي حجم و مدت زمان تثبيت معين مي باشد كه در اين خانه ها، اطلاعات آمادگي اين را كسب مي كنند كه با پردازش صورت گرفته برروي آن ها به خانه هاي حافظه بلند مدت منتقل شوند. در صورت بي تفاوتي به انباشته شدن آن ها، متناسب به زمان و نحوه ورود داده ها و ... بتدريج اطلاعات از ذهن ما خارج مي شوند. براي درك بهتر اين مهم، به اين مثال توجه نماييد:

فرض كنيد آدرس منزل دوستتان را يادداشت كرديد و عازم آن جا هستيد ولي براي راحتي شما، دوستتان نشانه هاي فيزيكي از محل زندگي اش را براي شما عنوان مي كند، مثلاً سوپرماركت علي و چون شما از بين تمامي موارد آدرس، به علي تمركز بيشتري داريد، منزل دوستتان را با توجه به آن پيدا مي كنيد و اگر چندين بار ديگر به آنجا مراجعه نماييد، عنوان سوپرماركت علي در ذهن تان وجود خواهد داشت. حال فرض كنيد پس از يك بار مراجعه به آنجا، مدت زماني نسبتاً طولاني است كه به آن جا نرفته ايد. در صورت تصميم گيري مجدد براي رفتن به منزل دوست تان، ذهن شما پالس هايي از به ياد داشتن آدرسي مي دهد كه يادداشت كرده ايد ولي نمي دانيد كجا و تحت چه عنواني بوده است. تا اين كه با كنكاش مجدداً براي شما تجلي مي شود «سوپرماركت علي»، زياد و تمركز مناسب روي اطلاعات قبلي و به وسيله همين نام مي توانيد تا حدودي آدرس را به ياد آور يد، ولي از ديگر قسمت هاي آدرس چيزي به ذهنتان نمي رسد؛ زيرا در زمان حفظ اطلاعات، تكرار و تمركزتان بيشتر بر روي سوپر مارك علي بود نه ديگر موارد آدرس.

با درنظر گرفتن مثال فوق و ميزان حجم و زمان نگه داري مطالب در خانه هاي حافظه ميان مدت، متوجه مي شويم كه اين خانه ها بهترين كاربرد را براي مطالعه كلمات كليدي و اساسي و يا نشانه گذاري دارند كه بسياري از دانشجويان با اتكا به اين قسمت از حافظه خود، مطالب را به خوبي مرور و يادآوري مي كنند. در واقع يكي از وظايف مهم خانه هاي حافظه ميان مدت، حفظ نكات كليدي و اشاره اي بوده و همان طور كه عنوان شده بوسيله اندكي تمركز و تكرار حاصل مي شود.

براي به خاطر سپردن مطالب در دراز مدت، انتقال داده ها از حافظه كوتاه مدت به ميان مدت و سپس به دراز مدت بسيار مهم است. مهمترين عامل جهت انتقال اطلاعات از خانه هاي حافظه كوتاه مدت به ديگر خانه ها، تكرار و تمرين در زمانهاي مشخص است. هدف ما نيز از بيان خانه هاي حافظه، اين است كه با تكرار و تمرين بتوانيم اطلاعات را به خانه هاي تثبيتي (بلندمدت) حافظه هدايت كنيم. بر خلاف تفكر عموم، اين عمل دور از دسترس يا خيلي سخت نيست، بلكه اصولي را بايد رعايت كنيم كه به بسياري از آن ها در روش هاي مطالعه اشاره شد. از بين اين اصول، به صورت اجمالي مي توان به تكرار و تمرين، تمركز و رعايت سيكل زماني مطالعه اشاره نمود.

خانه هاي حافظه بلند مدت، آخرين جايگاه جهت ته نشين شدن و تثبيت دائمي اطلاعات است. اين خانه ها كه در اصل بخش مهم و تعيين كننده اي را در زمان آزمون ايفا مي كنند، با ثبت اطلاعات به روش تأملي، داده ها را ذخيره كرده و در هر زماني كه مجدداً با يكي از مطالب ثبت شده مواجه شويم، سريعاً مغز دستور استفاده از اطلاعات مربوطه را صادر مي كند. جهت تحقق چنين موضوعي لازم است نكاتي هنگام مطالعه رعايت شود. شايد اين مطلب را بدفعات شنيده باشيد «با تأمل وارد شدن مطالب مساوي است با ديرتر خروج آنها از ذهن» اين عبارت دقيقاً مصداق عملكرد و كاربرد، حافظه بلند مدت مي باشد.

همان طور كه اشاره شد، از وظايف مهم اين خانه ها كه ارتباط مستقيم با غدد هيپوتالاموس مغز دارند، استخراج كهن ترين اطلاعات و اكتسابات مي باشد كه آثار آن در مدت زماني حدود چندصدم ثانيه مشخص مي شود. براي اين كه بتوانيم اكثر اطلاعات را در اين خانه ها كه گنجايش زيادي دارند (حدوداً % 70 از فضاي حافظه به آنها اختصاص داده شده است) انتقال دهيم، نيازمند رعايت موارد زير مي باشد.

راهنمای نگهداری داده ها در حافظه بلند مدت

◊ دقت و تمرکز

دقت و تمركز بر نكات و عبارات مهم هر مطلب و سعي در خلاصه برداري از آن ها.

◊ تکرار و افزایش سرعت پاسخ دهی

با رعايت موارد فوق، سرعت مطالعه افزايش مي يابد و اين عمل سبب مي شود پالس هاي بيشتري به اين خانه ها وارد شود و در نهايت جذب و ذخيره سازي حجم بيشتري از داده ها صورت گيرد. به عنوان مثال مي توان به بازي دارت اشاره كرد كه پرتاب ها ابتدا آرام و با تمركز صورت مي گيرند و پس از مدت زماني كه ذهن آشنايي كامل با اطلاعات پيدا نمود، سرعت عكس العمل مغز به طور قابل ملاحظه اي افزايش مي يابد. افزايش اين مورد همراه با تمركز، منجر به افزايش سرعت عكس العمل ديگر اعضاء بدن ما در زمان استخراج داده ها (يعني پرسش از مغز) مي شود كه بكارگيري اين موضوع يكي از مهم ترين كاربرد هاي تقويت حافظه در هنگام تست زدن محسوب می شود.

◊ سلامت ذهن

بي شك فرمانده بدن، مغز است كه با هريك از اعضاي بدن كه داراي سنسورهاي جذب اطلاعات مي باشد رابطه اي متقابل و مستقيم دارد. اگر قسمتي از بدن دچار بيماري شود علاوه بر وظيفه خود كه جذب قسمتي از اطلاعات است، پالس هايي از نقص خود به مغز اعلام كرده و به جاي آن كه ذهن ما اطلاعات وارد شده را ذخيره كند، درگير ترميم و يا برطرف كردن بيماري آن قسمت مي شود. اين امر يكي ديگر از مواردي است كه ذهن ما را در خصوص انتقال اطلاعات به خانه هاي اصلي مسدود مي كند. از جمله بيماري هايي كه منجر به اين امر مي شود مي توان به افسردگي مزمن، درگيريهاي روحي  رواني، بيماري هاي ناشي از غدد تيروئيد، استرس و اضطراب مضر و ... اشاره كرد؛ پس مراقب سلامتي بدن خود باشيم.

◊ به اختصار نمودن اطلاعات

تكرار و يا مرور كردن، از ديگر عوامل موثر در تقويت و ثبت حافظه است، البته تكرار و مروري كه واقعاً به صورت مختصر و مفيد تهيه شده باشد. بهتر است اطلاعات به صورت خلاصه و
رمزي به مغز انتقال داده شود زيرا مدت زمان حفظ و نگهداري آن در سلول هاي ذهن بيشتر مي شود. براي بهتر ضبط شدن مطالب مي توانيد روش تقارن سازي را نيز انجام دهيد و اين عمل براي اطلاعات دشوار و طولاني بسيار پركاربرد است، به عنوان مثال هنگام مطالعه دروس تفهيمي كه بعضاً داراي فرمول هاي طويل مي باشند، مي توانيد فرمول ها را به صورت رمزي و يا ترانه اي تبديل كنيد. براي مثال مي توان به كلريد آهن، سرب، پتاسيم و سديم اشاره نمود كه مي توانيد «كلريد آس پاس» بگوييد.

◊ استراحت به مغز

استراحت به مغز را از ملزومات كار خود قرار دهيد، زيرا هنگام فعال بودن سنسورهاي جذب اطلاعات به طور پيوسته داده ها را به مغز منتقل مي كنند. اگر مدت زمان مطالعه پيوسته و زياد باشد اطلاعات مياني احتمالاً به طور كامل ذخيره نمي شوند، زيرا تمايل جذب به سمت داده هاي اوليه و آخريه بيشتر است. به همين علت پیشنهاد مي شود بعد از هر 45 دقيقه مطالعه، 5 دقيقه استراحت ذهني را در برنامه خود داشته باشيد.

◊ مطالعه به روش تداعی کردن

يكي از بهترين روش ها جهت تسريع نمودن عكس العمل ذهن، تجسم گرايي از موارد ثبت شده است. به همين علت سعي كنيد مطالب مهم را به صورت تجسمي در ذهن بسپاريد، مثلاً بهتر است برای ثبت کلمه «غزلیات» در ذهن، اسم «حافظ» را تداعی و تکرار کنید. هر زمان كه مجدد با يكي از دو كلمه فوق روبرو شويم يكي از آنها در ذهن تداعي مي شود و به سرعت مغز شما مترادف و يا تجسم كلمه حافظ را به غزليات مرتبط مي نمايد.

◊ بکارگیری حواس پنجگانه

براي ثبت اطلاعات قبل از خروج نهايي، سعي كنيد حواس پنج گانه اي مثل گوش و زبان را مورد استفاده قرار دهيد؛ يعني هنگام مطالعه سعي كنيد مطالب را با صدايي تقريباً رسا بخوانيد. همين امر سبب چرخه ارتباطي بين زبان، گوش و مغز شده، در نتيجه عمل تثبيت اطلاعات در خانه هاي حافظه صورت مي گيرد.

◊ حافظه ایده آل

يك حافظه خوب گوياي اين است كه بدانيد كدام مطلب را از قلم انداخته يا ذخيره نكرده ايد و بدترين حافظه آن است كه نداند چه مطالبي را فراموش كرده است. به همين علت اگر ذهن شما دنبال مطالب فرار و از ياد رفته است، بدانيد حافظه خوبي داريد و آن را تقويت نماييد.