نگاهي بر چارچوب نظري تحقيق

مبنای این دیدگاه این است که علم حالت انباشته دارد . رسیدن به یک نتیجه تحقیقی خوب و نیل به یک مدل برازنده تر نیازمند استفاده از تجربیات پیشین محققان قبلی نسبت به مساله است.

هر پدیده ای دارای سابقه یا پیشینه ای است . وضع و شرایط امروز آن تابع همین گذشته است. پدیده های اجتماعی وابسته به گذشته اند و در زنجیره ای از تداوم جای می گیرند ، هویت آنان بدون در نظر گرفتن گذشته ایکه در آن تکوین و تبلور یافته اند ، بدست نخواهد آمد.

هیچ تحقیقی در خلاء صورت نمی گیرد . بنابراین ، بطور طبیعی  هر پژوهش در تداوم پژوهش های پیشین به انجام می رسد . هم از دوباره کاریها در آن اجتناب می شود . هم از داده های تحقیقات پیشین بر خوردار می گردد . ارتقاء دانش نیز به همین تداوم وابسته است. هر پژوهش باید متکی به دستاوردهای پیشین باشد، در حالیکه خود هم سخنی تازه دارد و هم ، روشهایی دقیق تر در شناخت پدیده بکار می گیرد( ساروخانی ، 1385: 146).

 

به این جهت ، در مطالعه ی هر مشکل اجتماعی و هر نوع تحقیق ، محقق باید سعی نماید به مطالعاتی که قبلا در زمینه همان مساله به انجام رسیده است ، دست یابد و در نحوه بررسی ، که شامل طرح ، بررسی، و روش مطالعه است ، تفحص نماید و معایبی را که در مطالعات قبلی می بیند در طرح تحقیق خود وارد نسازد. این بررسی مقدماتی ، محقق را از بسیاری مخاطرات و مشکلات بعدی مصون خواهد داشت، و نیز به او کمک خواهد کرد که بهترین طرح تحقیق ، و سهل ترین روش تحقیق را برای مساله مورد مطالعه اش انتخاب نماید( نبوی ، بی تا : 74 ).

 

1-5.  استفاده از تئوری های موجود: ( نظریه ها )

 تئوري ( نظريه ) در لغت به معناي« انديشيدن و تحقيق» آمده كه از «تئورياي »يوناني گرفته شده است ( توسلي ، 1379 : 24 ). نظريه به عنوان يك مقوله با معنا ، بخش ضروري كاربرد عملي است و در نتيجه ضرورت دارد نظريه جامعه شناسي رابطه صريح و روشني با عمل اجتماعي داشته باشد.  بدين ترتيب نظريه اجتماعي امري ضروري است كه نمي توان از آن غفلت كرد  ( توسلي ، 1379 : 27 ) .

از نظريه های جامعه شناسي فوايد متعددي انتظار مي رود كه مي توان برخی از آنها را به شرح زير بيان كرد :

 1- نظريه مي تواند افكار جديد را در روند حل مسائل نظري برانگيزد .

 2- نظريه ممكن است الگوهايي از موضوعات و مسائل مورد بحث ارائه دهد ، به طوري كه بتوان يك توصيفی جامع و طرح گونه از آنها عرضه كرد .

 3- تجزيه و تحليل و نقد هر نظريه ممكن است به نظريات تازه اي منجر شود .

 4 – نظريه ممكن است الهام بخش فرضيات علمي تازه اي باشد ( توسلي ،1379 : 29 ) .

محققان اجتماعي به دنبال پاسخ به دوپرسش اساسي درباره جامعه هستند، درجامعه چه مي گذرد( تحقيق توصيفي ) و چرا ( تحقيق تبييني ). اما براي پاسخ به پرسشهاي مربوط به چرايي امور بايد از چارچوب نظري استفاده نمود، چرا كه نظريه با تحقيق در تعامل با يكديگر قرار دارند.

در عمل ، نظریه و تحقیق از طریق جانشینی متناوب و پایان ناپذیر قیاس، استقرا، قیاس و… با یکدیگرکنش متقابل دارند. در عمل، قیاس و استقرا مسیرهای نظریه پردازی اجتماعی هستند.( ببی،1381: 135-134 )

منطق دانان بين استدلال استقرايي(از موردهاي جزئي به اصول كلي،از واقعيتها به نظريه ها) و استدلال  قياسي (از كل به جزئ، به كارگيري نظريه براي يك مورد خاص)تمايز قائل مي شوند. محقق در استدلال استقرايي از داده هاي مشاهده آغاز مي كند و اصلي كلي به وجود مي آورد كه روابط بين موضوعهاي مشاهده شده را بيان مي كند. از طرف ديگر،در استدلال قياسي ، محقق از يك قانون كلي آغاز مي كند و آن را در نمونه اي خاص به كار مي برد.(ببي.126:1381)

تحقيق جامعه شناختي نيز مستلزم تعامل مستمر بين مشاهده و تبيين ، گردآوري داده هاي بيشتر براي آزمون تبيين اوليه ، پالايش تبيين اوليه و … است . تبيين طرق مختلف رسيدن به نظريه هاي خوب نيست ، بلكه مبيّن دو مرحله است كه نقطه شروع متناقضي با هم دارند . نظريه پردازي، فرايندي است كه با  رشته مشاهداتی آغاز شده و به ساختن نظريه هايي درباره مشاهدات منجر مي شود . اما نظريه آزمايي بر عكس از نظريه آغاز مي شود . با استفاده از نظريه مي توانيم پيش بيني كنيم كه دنياي واقعي امور به چه نحو خواهد بود . البته اين دو فرايند تعامل مستمري در تدوين و شكل گيري نظريه دارند . اما اغلب تحقيقات اجتماعي از فرايند نظريه آزمايي استفاده مي كنند ، يعني تحقيق با نظريه آغاز مي شود ، چرا كه نظريه آزمايي در امر گردآوري داده ها و تناسب داده ها اهميتی اساسي دارد ( دواس ، 1381 : 21- 20 ) .

 ”درباره كاربرد تئوري در تحقيق تاكنون كم صحبت نشده است ؛ چون هيچ تحقيقي در حوزه علم نمي تواند بي نياز از تئوري باشد . اين الزام براي تحقيقات علمي _ با توجه به اين  امر كه منطق غالب در علم منطق قياس است – از ويژگي هاي واقعي علم است . بنابراين ،‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌  تحقيقي كه در آن ، سهم تئوري لحاظ نگردد ، كمكي به پيشرفت علم نمي كند ” ( پوپر ،1370 : 99 -77) .

در واقع چارچوب نظري دو كاركرد دارد : 1 – اجازه مي دهد پرسش آغازي را از نو فرمول بندي يا به صورت دقيق تر بيان كرد . 2- به عنوان شالوده براي فرضيه هايي به كار مي رود كه به اعتبار آنها محقق پاسخ منسجمي به اين پرسش آغازي خواهد داد  ( كيوي ، ريموند و كامپنهود ، 1370 : 88 ) .

2-5. تعريف مفاهيم(مفهوم سازي):

مفهوم سازی:مفاهیم معناهایی هستند که مورد توافق قرار گرفته اند و ما آنها را به اصطلاحات تبدیل می کنیم تا از این طریق ارتباطات، سنجش و تحقیق را آسان سازیم( ببی،1381: 289)

هر تحقیق مفاهیم خاص خود را فراهم می سازد و در نهایت زبانی خاص پدید می آورد.فرایند مفهوم سازی با ارائه تعاریف صورت می پذیرد. به بیان دیگر در هر تحقیق ارائه تعاریف برای مفاهیم تازه یا کلیدی کاری پیگیر و مستمر است(ساروخانی،1385: 90).

حاصل فرایند مفهوم سازی عبارت است از تعیین یک یا چند شاخص از آنچه در ذهن خود داریم ، شاخصی که حضور داشتن یا حضور نداشتن مفهومی را که سرگرم مطالعه آنیم نشان می دهد( ببی،1381: 256).

 محقق براي تبيين و تشريح موضوع مورد مطالعه و تعيين متغيرهايي كه مربوط به موضوع مورد تحقيق مي باشد، بايستي مفاهيم موجود در طرح تحقيق خود را يكايك تعريف نموده تا مفاهيم از يكديگر باز شناخته شوند و پرسشگران و ساير كساني كه محقق را ياري مي‌دهند با آگاهي و تسلط كامل به جزئيات موضوع بكار تحقيق بپردازند . در تعريف مفاهيم اصطلاحات و واژه‌هاي بكار رفته در طرح بايد مشخصاً و دقيقاً تعريف شوند. مثلاً در مطالعه مربوط به يك گروه اجتماعي اصطلاحات و مفاهيمي مثل “انسجام گروهي” و “ارتباط متقابل” ,”برون گروه” ,”درون گروه”,”شبه گروه”,”پاره گروه” و ….تعريف شوند.