همه چيز در مورد طراحي و اجراي پرسشنامه

در پژوهش­هایی که از پرسشنامه استفاده می­­شود، اعضای نمونه یا جامعه با پُر کردن پرسشنامه و بازگرداندن آن به پژوهشگر در مصاحبه­ای که خود اجرای آن را به عهده داشته­اند، شرکت می­کنند. به همین دلیل سؤالها و راهنمایی­های مربوط به آن باید به اندازۀ کافی روشن و قابل فهم باشند

تا پاسخگو بتواند نقش مصاحبه کننده را نیز اجرا کند. از آنجا که پرسشنامه جنبۀ خوداجرایی دارد، باید به شیوه­ای نوشته یا بیان شده باشد که بتواند افراد موردنظر را به مشارکت ترغیب کند. به عبارت دیگر، دستورالعمل­ها، سؤال­ها و راهنمایی­های آن باید به گونه­ای طرح شوند که افراد موردنظر را به ادامه همکاری و برگرداندن پرسشنامه علاقه­ مند کنند.

اهمیت این امر به خاطر عدم حضور مصاحبه­گر واقعی برای توضیح بیشتر و تشویق پاسخ­دهنده است.

مراحل اجرای زمینه ­یابی پرسشنامه­ ای

1-  تعیین هدف

اولین قدم در اجرای زمینه­یابی پرسشنامه­ای، تهیه فهرستی از هدف­هایی است که پژوهشگر قصد دارد به کمک پرسشنامه به آنها برسد. تهیه و تنظیم پرسشنامه قبل از داشتن درک روشنی از آنچه که باید حاصل شود، تقریباً ناممکن است. تا زمانی که به شکل دقیق روشن نکنیم که به چه نوع اطلاعاتی نیاز داریم، با این اطلاعات چه کارهایی می­توانیم انجام دهیم و چگونه هر سؤالی در پرسشنامه در رسیدن به این هدف به ما کمک می­کند، قادر به تهیۀ یک پرسشنامه مناسب برای سؤال تحقیقی خود نخواهیم بود.

در تهیۀ پرسشنامه لازم است که روش­های تجزیه و تحلیل اطلاعاتی که از اجرای پرسشنامه جمع­آوری
می­شوند، مورد توجه قرار گیرند.

2- بیان مسئله

هدف زمینه­یابی پرسشنامه­ای، توصیف رفتار، طرز فکر، احساس ویژه یا آزمون رابطه بین دو یا چند متغیر است. پژوهشگر ممکن است به توصیف موارد زیر علاقه­مند باشد: «احساس مردم نسبت به مجازات اعدام برای قاچاق مواد مخدر چگونه است؟ چه تعدادی از خانواده­ها خریدار کالای معینی هستند؟ در انتخابات آینده، مردم به چه کسی رأی خواهند داد؟ طرز فکر کارکنان دولت نسبت به مشاغل خود چگونه است؟»

پژوهشگر ممکن است به آزمون رابطه بین دو یا چند متغیر علاقه­مند باشد: «همبستگی بین اعتماد به نفس و موفقیت شغلی» یا «رابطۀ بین سطح درآمد و رضایت شغلی»

3- تعیین جامعه و انتخاب نمونه

تعیین جامعه در بیشتر موارد بر نکاتی همچون اهمیت موضوع، قابلیت تعمیم­پذیری، علاقۀ پژوهشگر و موجود بودن منابع، مبتنی است. جامعۀ مورد نظر ممکن است شهرک، شهر، استان، کشور، منطقۀ آموزشی، واحد نظامی یا زیرگروهی از واحدهای ذکر شده نظیر گروه­های قومی، مذهبی، سِنی و شغلی باشد. همچنین باید به انتخاب نمونه­ای از جامعه که معرف و نمایدنده واقعی آن باشد اقدام شود.

4- تنظیم پرسشنامه

بیشتر پرسشنامه حاوی مطالبی هستند که به منظور اندازه­گیری متغیرهای وابسته و مستقل و ویژگی­های مورد نیاز، تهیه و تدوین می­شوند. دستورالعمل­هایی وجود دارد که رعایت آنها در تنظیم پرسشنامه الزامی است. این دستورالعمل­ها عبارتند از:

1)  سؤال­های پرسشنامه باید ساده، روشن و دقیق باشد. این سؤال­ها نباید به دشواری سؤالات مصاحبه باشند زیرا هنگام پاسخگویی به آنهاکسی جهت تعریف و توضیح حضور ندارد.

2)  سؤال­های پرسشنامه را به صورت پاسخ بسته بنویسید و بهتر است تعداد سؤال­های پاسخ باز به حداقل ممکن برسد. امکان دارد پاسخ­هایی که به سؤال­های باز داده می­شوند، ناتمام و بی­ربط باشند. ناخوانایی و غلط­های املایی نیز بر مشکلات طبقه­بندی و تفسیر پاسخ­های باز می­افزایند.

3)  به صورت اضافی و به خاطر جلوگیری از اشتباه، از سؤال­های گزیده استفاده کنید. سؤال­های گزیده به پرسش­هایی گفته می­شوند که گروه معینی از پاسخ­دهندگان به آنها پاسخ می­دهند. برای مثال با مطرح کردن سؤالی دربارۀ وضعیت تأهل در پرسشنامه می­توان پاسخ­دهندگان متأهل را شناسایی کرد و سپس پرسش­های مربوط به فرزند یا فرزندان و همسر را برای آنها مطرح کرد. هر سؤال گزیده به راهنمایی خاص خود نیاز دارد.

4)  سؤال­های مربوط به گذشته را در یک محدودۀ زمانی مشخص مطرح کنید. در صورتی که قصد دارید دربارۀ رفتار گذشته افراد، اطلاعاتی کسب کنید، زمان مورد نظر را مشخص کنید. برای مثال این سؤال که «چند بار مرتکب تخلفات راهنمایی و رانندگی شده­اید؟» بسیار مبهم است. عدم وجود محدودۀ زمانی مشخص در چنین سؤالاتی موجب می­شود که افراد، پاسخ­های خود را به زمان­های متفاوتی نسبت دهند. لذا اطلاعات به دست آمده در بهترین حالت فاقد انسجام و در بدترین شرایط به قدری مبهم­اند که نمی­توان بر اساس آنها دست به تحلیل زد. محدوده­های زمانی که در چنین سؤالاتی به کار می­روند، عبارتند از: «در پنج سال گذشته»، «در سال گذشته»، «در ماه گذشته»، و یا اینکه اساساً سؤال کرد «چه موقع؟».برای اندازه­گیری تعداد دفعاتی که رفتار اتفاق افتاده است، اغلب محدودۀ زمانی کوتاه مناسب­تر است، زیرا پاسخ­دهندگان نمی­توانند وقوع رفتارهای خود را در زمان­های طولانی به یاد آورند. از طرف دیگر، رفتارهایی که وقوع آنها مستمر نیست، به طور کلی محدودۀ زمانی طولانی­تری دارند. به این ترتیب، پرسش در مورد تعدا دفعات مطالعۀ دانشجویان برای آمادگی شرکت در امتحان در محدودۀ زمانی کوتاه­تری قرار می­گیرد. در عوض، پرسش دربارۀ عدم موفقیت در امتحان –چنانچه صورت گرفته باشد- باید در طول زمان بلندتری مطرح شود.

5)  برای سؤال­های حساس، چارچوب مناسبی فراهم سازید.گاهی اوقات پرسش­هایی مطرح می­شوند که ممکن است مغایر عقیده، باور، نگرش یا مکاتب فکری پاسخ­دهنده باشند. طرح این­گونه سؤال­ها، بدون مقدمه و توضیح مناسب، می­تواند مخالفت پاسخ­دهندگان را برانگیزد. در چنین شرایطی پژوهشگر باید مسائل و مشکلات احتمالی را پیش­بینی کند و به حل آنها بپردازد. برای روشن شدن این مطلب به مثال زیر توجه کنید:

 

	«معتاد انگل جامعه است؟» با این گفته موافق یا مخالف هستید؟                                 الف) موافق                       ب) مخالف

 

 

 

 

 

چنانچه بدون طرح مقدمه، سؤال بالا را مطرح کنید امکان دارد که با مخالفت پاسخ­دهندگان و امتناع آنان از پُر کردن و حتی نوشتن ناسزا و توهین در ذیل پرسشنامه، روبه­رو شوید. در حالی که وقتی سؤال را در چارچوب مناسب آن طرح کنید، برای همه قابل­قبول می­شود. توضیح دربارۀ اینکه چرا چنین سؤالی پرسیده می­شود و گنجاندن نکات مثبت و منفی، پاسخ­دهنده را مطمئن خواهد ساخت که پژوهشگر درصدد یافتن علل گرایش افراد به اعتیاد است. چنین توصیفی به این شرح است:

 

در اینجا قصد ما این است که بدانیم شما دربارۀ رابطه میانِ فرد معتاد و جامعه چه نظری دارید. در این پرسشنامه بر مبنای نظر مردم نسبت به این پدیده عقاید متنوعی- اعم از مثبت و منفی- ذکر شده­اند. هدف این پرسشنامه کسب اطلاعاتی دربارۀ موافقت و یا مخالفت شما با عقاید مطرح شده است. عده­ای عقیده دارند که معتاد بیمار است و باید به او کمک کرد تا بهبودی خود را به دست آورد. شما با این گفته موافقید یا مخالف؟                                الف) موافق                       ب) مخالف عده­ای معتقدند که معتاد، انگل جامعه است. شما با این عقیده موافقید یا مخالف؟                                الف) موافق                       ب) مخالف

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6)  تعدادی از سؤال­های پرسشنامه را به ویژگی­های جمعیتی و فردی[1] اختصاص دهید.این نوع سؤالها که بر مشخصات فردی تأکید دارند، در غالب پرسشنامه­ها مطرح می­شوند. این پرسش­ها از مواردی به این شرح تشکیل شده­اند: جنس، سن، وضعیت ازدواج، قوم و نژاد، تحصیلات، شغل، درآمد و گاهی اوقات مذهب، نوع مالکیت محل مسکونی، ترکیب خانوادگی. پیشنهاد می­شود که علاوه بر سؤال­هایی دربارۀ ویژگی­های عمومی، چارچوب استانداردی نیز به کار رود تا بتوان به دقت بین نتایج پژوهش به مقایسه دست زد. البته باید توجه داشت که این امر همیشه امکان­پذیر نیست، زیرا برخی از پژوهشگران به اطلاعات مفصل­تری دربارۀ نکات جمعیتی نیاز دارند و به اطلاعاتی که به چارچوبی استاندارد محدود شده­اند، قناعت نمی­کنند. برای مثال، چنانچه بخواهیم به طور کلی به سابقۀ قومی اشاره کنیم، ممکن است شش گروه قومی زیر کفایت کنند:

 

	شما به چه گروهی تعلق دارید؟ 1. سفید                               2. سیاه                          3. آسیای-آمریکایی 4. سرخ­پوست آمریکایی           5. مکزیکی-آمریکایی         6. گروه­های دیگر

 

 

 

 

 

اما در صورتی که پژوهشگر بخواهد به طور مفصل به بررسی تأثیر نژاد توجه کند، باید به جزئیات بپردازد. در مثال زیر به 22 مورد اشاره شده است. گاهی اوقات می­توان فهرست مفصل­تری را هم تهیه کرد.

 

اصل و منشأ شما چیست؟ 1. سرخ­پوست آمریکایی        2. آمریکایی مرکزی یا جنوبی         3. چیکانو 4. چینی                            5. کوبایی                                6. انگلیسی 7. فرانسوی                        8. آلمانی                                 9. ایرلندی 10. ایتالیایی                       11. ژاپنی                                12. کره­ای 13. مکزیکی                      14. مکزیکی-آمریکایی                15. سیاه پوست 16. لهستانی                      17. پورتوریکویی                       18. روسی 19. آسیایی                       20. اسپانیولی                            21. موارد دیگر 22. نمی­دانم

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7)  سؤال­های پرسشنامه باید یکی از جنبه­های هدف یا فرضیۀ صورت­بندی شده را اندازه­گیری کند. ممکن است تا کنون پرسشنامه­های زیادی را ملاحظه کرده باشید که با شتاب و عجله تهیه و تنظیم شده­اند و از نظر اندازه­گیری هیچ­گونه هدفی را دنبال نمی­کنند. این­گونه پرسشنامه­ها نه تنها موجب کسب اطلاعات مورد نیاز نمی­شوند، بلکه ممکن است در پاسخ­دهنده نگرشی منفی در مورد پرسشنامه به وجود آورند. به منظور تهیه و تنظیم پرسشنامه­ای مفید و مناسب، باید هر یک از سؤال­های پرسشنامه، هدفی را اندازه­گیری کند. به عبارت دیگر، سؤال­ها باید به شیوه­ای تهیه و تنظیم شوند که به کمک آنها بتوان اطلاعات لازم را برای پاسخ دادن به سؤال­های تحقیقی یا آزمون فرضیه­های صورت­بندی شده، جمع­آوری کرد.

8)  سؤال­های پرسشنامه را با توجه به موضوع پژوهش و خصوصیات جامعه­ای که پرسشنامه در آن اجرا می­شود، تعیین کنید.نظم و ترتیبی که سؤال­های پرسشنامه بر اساس آن طرح می­شود متفاوت است، ولی در اینکه جای هر سؤال کجا باید باشد، اتفاق نظری وجود ندارد. بعضی ترجیح می­دهند که نکات مربوط به ویژگی­های فردی و خانوادگی در آغاز پرسشنامه قرار گیرند و سؤال­های حساس در آخر آن آورده شوند. در حالی که برخی دیگر عکس این عمل را ترجیح می­دهند. در واقع این پژوهشگر است که باید با توجه به بینشی که در مورد موضوع و جامعۀ پژوهشی خود دارد، جای هر سؤال یا نظم و ترتیب سؤال­ها را تعیین کند. چنانچه موضوع اهمیت قابل توجهی داشته باشد و از حساسیت ویژه­ای برخوردار باشد، بهترین شیوه این است که پرسش­های مربوط به موضوع اصلی را در ابتدا بیاوریم تا بالاترین نسبت پاسخ­دهی را به دست آوریم. چنانچه موضوع از حساسیت خاصی برخوردار نباشد، بهتر است پرسشنامه را با سؤال­های مربوط به ویژگی­های فردی، خانوادگی و اقتصادی آغاز کنیم تا با جلب توجه پاسخ­دهنده به آنها بهتر بتوانیم در پایان به پرسش­های حساس­تر بپردازیم.

9)  صفحۀ اول پرسشنامه را به نحوۀ پاسخ­گویی به سؤال­ها اختصاص دهید. در این صفحه ذکر کنید که پرسشنامۀ مورد بحث چند قسمت را دربرمی­گیرد و خصوصیات هر قسمت را شرح دهید. از پاسخ­دهندگان بخواهید که پاسخ مناسب را با چه نوع علامتی مشخص کنند: کشیدن علامت یا دایره، پر کردن مربع مربوطه و...

5- بررسی مقدماتی پرسشنامه

لازم است پیش­نویس پرسشنامه را قبل از اینکه به صورت نهایی تهیه و تنظیم شود، چندین بار و از
دیدگاه­های مختلف بررسی شود. دیلمن[2] (1978) پیشنهاد می­کند که پرسشنامه را قبل از اجرا، به صورت آزمایشی برای سه گروه به شرح زیر اجرا کنید:

الف) گروهی از افراد جامعه­ای که قصد دارید یافته­های پژوهش را به آنها تعمیم دهید یا به توصیف و تفسیر آنها بپردازید.

ب) صاحب­نظران و متخصصانی که در تهیه و تنظیم پرسشنامه تبحر و تجربه دارند.

ج) کسانی که نتایج بررسی به وسیلۀ آنان مورد استفاده قرار می­گیرد، مانند نهادهای اجرایی و مدیران سازمان­ها. از این عده درخواست کنید که اهمیت کاربردی اطلاعات جمع­آوری شده به وسیلۀ پرسشنامۀ مورد بحث را تعیین کنند.

با توجه به اطلاعات کسب شده از گروه­های فوق، پرسش­های نارسا و توضیحات گمراه­کننده را تشخیص دهید و در صورت لزوم به حذف یا اضافه کردن سؤال­ها، جابه­جایی قسمت­ها و اجزای پرسشنامه، اقدام کنید. برای اجرای این کار پیشنهاد می­شود که ابتدا درصد پاسخ را برای هر سؤال محاسبه کنید. چنانچه درصد جواب­های به دست آمده کمتر از 75 درصدِ اندازۀ نمونه باشد، احتمال دارد که پرسشنامه به تغییرات زیادی احتیاج داشته باشد. مرحلۀ بعد، مطالعۀ اظهارنظرهای اعضای نمونه دربارۀ پرسشنامه است. این نظرها غالباً پیشنهادها و اطلاعات ویژه­ای را دربارۀ چگونگی بهبود پرسشنامه مطرح می­کنند. پس از این مرحله، پاسخ­ها یک به یک بررسی می­شوند. چنانچه اکثر اعضای نمونه سؤالی را پاسخ نداده یا به صورتی پاسخ داده باشند که انتظار آن را نداشته­اید، امکان دارد پاسخ­دهندگان آن را بد تفسیر کرده باشند.

پس از این مرحله، نسبت پاسخ­دهی به پرسش­ها تعیین می­شود و این میزان با کل پاسخ­دهندگان مقایسه
می­شود. افرادی که به دلایل گوناگون از مشارکت در تحقیق خودداری کرده­اند از نمونه حذف می­شوند تا نمونۀ مورد نظر تصحیح شود. دیلمن با مطالعه 48 زمینه­یابی، حداکثر پاسخ­دهی را 95%، حداقل را 50% و میانگین را 74% اعلام کرده است. سرانجام با کُدگذاری سؤال­های پرسشنامه، اطلاعات لازم ربای تجزیه و تحلیل کامپیوتری فراهم می­شود.

6- طرح پرسشنامه

پرسشنامه و نامۀ پیوست آن، منبع اصلی اطلاعاتی است که پاسخ­دهندگان به آن مراجعه می­کنند و سرانجام تصمیم می­گیرند که به سؤال­های آن پاسخ دهند یا خیر. توصیه­های زیر که بر اساس تجربه و تحقیق به دست آمده­اند، در تهیه و تنظیم پرسشنامه به شما کمک می­کنند.

1. پرسشنامه را جذاب کنید، برای رسیدن به این هدف پرسشنامه را چاپ کنید.
2. صفحه­های پرسشنامه را شماره­بندی کنید.
3. سؤال­های پرسشنامه را تا حد امکان به شکل ساده تهیه کنید، به نحوی که پاسخ­گویی به آنها آسان شود.
4. در ابتدا و انتهای پرسشنامه نام، نام­خانوادگی و آدرسی را که پرسشنامه پس از اتمام باید به انجا فرستاده شود ذکر کنید.
5. نحوۀ پاسخ­گویی به سؤال­ها را خیلی ساده و با حروف دُرشت ذکر کنید.
6. درابتدای هر نوع سؤال، یک مثال مطرح کنید و نحوۀ پاسخ­گویی به ان را مشخص کنید.
7. سؤال­های پرسشنامه را بر اساس نظمی منطقی (موضوعی، توالی زمانی، شکل سؤال­ها) مرتب کنید.
8. در ابتدای پرسشنامه سؤال­هایی را مطرح کنید که جالب هستند و در عین حال مخاطراتی برای
   پاسخ­دهنده به همراه ندارند.
9. در پرسشنامه­هایی که خیلی طولانی هستند، سؤال­های مهم را در آخر پرسشنامه قرار ندهید.
10. از به کار بردن کلمه­هایی که پاسخ­دهندگان نسبت به آنها حساس هستند، خودداری کنید. به عنوان مثال از کلمه­هایی که پاسخ­دهنده با مشاهده آنها احساس شرمندگی می­کند، (مثل پرسشنامه مخصوص معتادان، بزهکاران، زندانیان یا دانش­آموزان متقلب) استفاده نکنید.
11. در هر سؤال، اطلاعات را به صورت کامل بیان کنید، به نحوی که سؤال برای پاسخ­دهنده معنادار باشد. درجۀ پاسخ­گویی به سؤال­هایی که جالب و به اندازۀ کافی روشن باشد، زیادتر است.
12. طول پرسشنامه بر دقت پاسخ­گویی تأثیر دارد. بنابراین در صورت امکان پرسشنامه را مختصر کنید. به عبارت دیگر در پرسشنامه­ها فقط سؤال­هایی را مطرح کنید که در جهت رسیدن به هدف­های پژوهش هستند.

7- اجرای پرسشنامه

پس از تهیه و تدوین پرسشنامه، نخستین مرحله در گردآوری اطلاعات، تعیین چگونگی توزیع و جمع­آوری آن است. برای این کار دو روش متداول است: 1) تحویل پرسشنامه­ها به پاسخ­دهندگان به صورت مستقیم، 2) پُست کردن پرسشنامه­ها. چنانچه پاسخ­دهندگان نزدیک به یکدیگر زندگی می­کنند، به نظر می­رسد که تحویل پرسشنامه به صورت مستقیم سریع­تر و ارزان­تر باشد. لیکن در شرایطی که پاسخ­دهندگان در یک منطقۀ وسیع جغرافیایی پراکنده باشند، بررسی به صورت پُست بسیار مؤثرتر است.

مشکل اساسی زمینه­یابی پرسشنامه­ای، دریافت درصدی از پاسخ­هاست که بر اساس آن بتوان به نتیجه­گیری دقیق و قابل قبولی دست یافت. تجربه نشان داده است که مهمترین عامل مؤثر در تعیین جواب­ها یا دریافت پاسخ­ها، توضیحی است که همراه پرسشنامه به پاسخ­دهندگان داده یا برای آنها ارسال می­شود. این توضیح که یا توسط پژوهشگر در حین تحویل پرسشنامه داده می­شود، یا در صفحۀ اول پرسشنامه نوشته می­شود، یا در نامه­ای جداگانه همراه با پرسشنامه پست می­شود، قبل از هر چیز باید موضوع پژوهشی را توضیح دهد. البته گاهی اوقات ضروری به نظر می­رسد که موضوع مورد پژوهش تا حدی مبهم معرفی شود تا موجب کاهش احتمال ابراز هر نوع جهت­گیری شود. نکتۀ بسیار مهم در این نامه – صرف نظر از جزئیات آن – تأکید بر اهمیت نتایج پژوهش برای علم، جامعه و یا حتی فرد پاسخ­دهنده است. سرانجام مقدمه یا نامۀ ارسالی باید با درخواست مشارکت خاتمه یابد.

شیوۀ دیگر تشویق افراد موردنظر به مشارکت در پژوهش، ایجاد انگیزۀ معقول است. بعضی از پژوهشگران به عنوان قدردانی به خاطر تکمیل پرسشنامه، هدیۀ کوچکی نظیر خودکار، جاکلیدی یا مقداری پول به پاسخ­دهنده می­دهند. با وجود اینکه اغلب افراد پذیرای چنین هدیه­هایی نیستند، ولی تجربه نشان داده است که این­گونه هدایا موجب برانگیختن حس مسئولیت می­شود و نسبت تکمیل پرسشنامه را بالا می­برد. روش دیگر این است که پاداش و هدیه را پس از بازگرداندن پرسشنامه بدهیم. گاهی اوقات ناشران به خاطر پُر کردن پرسشنامه به دانشجویان، کتاب مجانی هدیه می­دهند. دادن بلیت سینما، تئاتر و کارت خرید می­تواند به افزایش بازگرداندن پرسشنامه­ها کمک کند. از جمله شیوه­های متداول تشویق، قول فرستادن یک نسخه از نتایج تحقیق برای پاسخ­دهنده است.

در پژوهش­هایی که با پرسشنامه انجام می­شوند به علت وجود محدودیت تماس بین پژوهشگر و
پاسخ­دهندگان، باید سعی شود تا با برقراری تماس­های بیشتر، افراد را به تکمیل پرسشنامه ترغیب کرد. هنگامی که پرسشنامه­ها در زمان­های منظم و با برنامه در بین اعضای سازمان­ها و یا دانشجویان توزیع
می­شود، نسبت پاسخ­دهی به آنها بالا می­رود. چنانچه اجرای پرسشنامه بین گروه­ها میسر نباشد، تماس­های شخصی، تلفنی یا پیگیری­های مکرر به وسیله نامه پستی، برای بالا بردن نسبت پاسخ­دهی ضروری است. تماس­های یادآوری باید همراه با تحویل نسخه­های اضافی پرسشنامه باشد تا چنانچه پرسشنامه­های قبلی گم شده یا مورد بی­اعتنایی قرار گرفته باشند، نسخه­های جدید جایگزین آنها شوند. تصمیم­گیری دربارۀ نوع و دفعات پیگیری به هزینۀ پیگیری بستگی دارد.

محاسن پرسشنامه

1-    از طریق پرسشنامه اطلاعات وسیع و حجیمی با سرعت زیاد گردآوری می­شود.

2-    به زمان کمتری برای پاسخگویی و تکمیل نیاز دارد.

3-    هزینۀ آن نسبتاً پایین است.

4-    افراد زیادتری را می­توان مورد پرسش قرار داد.

5-    امکان تبدیل داده­­ها به کمیّت، تجزیه و تحلیل و سنجش همبستگی گوناگون بین آنها فراهم است.

معایب پرسشنامه

1-    این روش برای مطالعات عمیق و ریشه­یابی­ها در موارد خاص کارآمد نیست.

2-    احتمال بازنگشتن پرسشنامه به ویژه پرسشنامه­هایی که با پست ارسال می­شود، زیاد است.

3-    احتمال عدم درک مفاهیم و محتوای سؤالات پرسشنامه و بروز ابهام برای پاسخگو وجود دارد.

4-    به دلیل گسترده بودن عرصه عملیاتی پرسشگری و درگیر بودن افراد زیاد در رده­ها و سطوح مختلف، امکان بروز خطا و اشتباه وجود دارد که باعث کاهش درجۀ اعتبار و اعتماد این روش می­شود.

---