چگونه از پايان نامه خود دفاع كنيم؟

دانشجويان مقاطع تحصيلي كارشناسي ارشد (فوق ليسانس) يا دكتري بايد در پايان دوره تحصيلي خود يك كار تحقيقي ارزشمند ارائه دهند تا نشان دهند كه صلاحيت علمي و پژوهشي لازم را پيدا كرده‌اند. بويژه در مقطع دكتري با نوشتن رساله اثبات مي‌كنند كه به حدي از رشد و كمال علمي رسيده‌اند كه قادرند با رعايت روش‌هاي علمي تحقيق، پژوهش‌هاي جديد انجام دهند، در مورد موضوعات رشته علمي خود اظهار نظر نمايند و با كشفيات جديد خود قلمرو و حوزه معرفتي رشته علمي مربوط را گسترش دهند. از سوي ديگر كار پژوهشي دانشجو رابطه مستقيمي با قضاوت ديگران درباره شخصيت و توانايي علمي او دارد.

بنابراين دقت، توجه و همت زايدالوصف او را در اين مرحله حساس از دوره تحصيلي طلب مي‌كند. وقتي رساله يا پايان‌نامه تحصيلي به پايان رسيد بايد جمعي از صاحب‌نظران، استادان و متخصصان رشته تحصيلي دانشجو آن را ملاحظه نمايند و نظرات خود را درباره آن ارائه دهند. از اين رو پديده‌اي به نام دفاع از پايان‌نامه تحصيلي وجود دارد كه در واقع به منزله ارزيابي و سنجش توانايي علمي دانشجوست.

 

 

دانشگاه يا مؤسسه محل تحصيل دانشجو پس از پايان كار تحقيق وي اقدام به برگزاري جلسه دفاع مي‌نمايند. قبل از جلسه دفاع، گزارش تحقيق آماده شده به صورت دست‌نويس يا تايپ شده براي استادان و اعضاي جلسه دفاع ارسال مي‌گردد تا آن را مطالعه كنند. شركت‌كنندگان در جلسه دفاع را افراد زير تشكيل مي‌دهند:

1) هيأت داوراني كه متخصصان همان رشته بوده و معمولاً استاد راهنما، استادان مشاور نيز در آن عضويت دارند و نقش اصلي به عهده استاد راهنماست.

2) علاقه‌مندان به موضوع تحقيق مانند: دانشجويان، محققان، استادان و ساير افراد كه در جلسه دفاع شركت مي‌كنند.

3) دانشجو كه گزارش تحقيق خود را به جلسه ارائه داده به سؤالات هيأت داوران پاسخ مي‌دهد تاريخ برگزاري جلسه دفاع معمولاً به وسيله آگهي در جعبه اعلانات يا با ارسال نامه و نظاير آن توسط دانشكده به اطلاع عموم رسانده مي‌شود تا كساني كه علاقه‌مند به شركت در جلسه دفاع باشند بتوانند در آن حضور يابند. معمولاً طول زمان برگزاري جلسه دفاع بين 5/1 تا 2 ساعت در‌نظر گرفته مي‌شود و به اطلاع مجريان، دانشجويان و هيأت داوران مي‌رسد.

در برگزاري مراسم دفاع مراحل زير به ترتيب انجام مي‌پذيرد:

مرحله اول: استقرار هيأت داوران، دانشجو، شنوندگان و مهمانان و علاقه‌مندان در محل‌هاي مخصوص

مرحله دوم: اعلام برنامه جلسه دفاع توسط مجري و قرائت كلام الله مجيد، حدود 5 دقيقه

مرحله سوم: افتتاح جلسه دفاع به وسيله استاد راهنما و اظهارنظر راجع به تحقيق و نقش و شخصيت دانشجو، حدود 5 دقيقه

مرحله چهارم: ارائه گزارش تحقيق به وسيله دانشجو به شرح زير، حدود 50 دقيقه 1-ابراز تشكر از استادان راهنما، مشاور، كليه همكاران و مساعدت‌كنندگان و سپس بيان انگيزه انتخاب موضوع و ضرورت و اهميت انجام تحقيق، حدود 5 دقيقه 2-بيان روش تحقيق شامل مسأله و سؤالات تحقيق، فرضيه‌ها، روش‌هاي نمونه‌گيري و حجم نمونه، روش‌هاي گرد‌آوري اطلاعات، شيوه استخراج، تنظيم و طبقه‌بندي داده‌ها، روش تجزيه و تحليل اطلاعات و ابزارهاي به كار گرفته شده، زمان، بودجه و نيروي انساني صرف شده و اشاره به خلاقيت‌ها و نوآوري‌ها در ارتباط با روش‌هاي كار، حدود 15 دقيقه 3-بيان داده‌ها و نتايج كار، ارزيابي فرضيه‌ها (تأييد يا رد آنها) اعلام نظر و پيشنهاد، اشاره به فرايند و نتيجه كار، زمنيه‌هاي به كار‌بستن نتايج تحقيق، پيشنهادهاي تازه براي تداوم تحقيقات درباره موضوع مورد علاقه و غيره، حدود 25 تا 30 دقيقه

مرحله پنجم: اظهار نظر و سؤال از دانشجو به وسيله هيأت داوران با توجه به گزارش تحقيق و اظهارات دانشجو در جلسه دفاع، حدود 30 تا 60 دقيقه

مرحله ششم: شور هيأت داوران و اعلام نظر نهايي درباره پايان‌نامه، حدود 15 تا 30 دقيقه

مرحله هفتم: اعلام رأي نهايي هيأت داوران پس از اتمام بررسي يا رأي‌گيري به وسيله استاد راهنما، حدود 5 دقيقه نكات قابل ذكر: 1) دانشجو بايد مراقب وقت خود باشد و سعي كند گزارش خود را به طور خلاصه و رسا به جلسه ارائه كند و از حاشيه روي و توضيحات اضافي پرهيز نمايد تا بتواند در وقت مقرر حق مطلب را ادا كند و گزارش توجيهي خوبي به هيأت داوران و جلسه ارائه نمايد. 2) در فاصله زماني كه هيأت داوران كار شور و بررسي و اظهار نظر درباره پايان‌نامه را انجام مي‌دهد فرصت مناسبي براي بحث و گفت و گو بين دانشجو و شركت‌كنندگان در جلسه دفاع در خارج از محيط جلسه است آنها مي‌توانند سؤالات خود را درباره موضوع تحقيق و نيز گزارش آن با دانشجو در ميان بگذارند البته اين كار در رأي هيأت داوران تأثيري ندارد. نکات مهم در جلسه دفاع از پايان نامه چکيده نقش مهمي در ارائه پايان نامه دارد چون داوران به ندرت کل پايان نامه را مطالعه مي کنند و بيشتر به چکيده توجه مي کنند.از نظر داوران چکيده بايد شامل موارد زير باشد: مقدمه اي براي موضوع در چند سطر، بيان مساله تحقيق که مي تواند شامل ادبيات تحقيق هم شود در 1 پاراگراف،روش شناسی تحقيق در 2يا 3 سطر،يافته هاي تحقيق دريک پاراگراف و نهايتا تفسر از نتيجه ها و بحث در يک پاراگراف • ارائه مساله بايد کاملا دقيق باشد و دقيقا متن ان به صورت بيان يک مساله باشد نه ضرورت ان.يعني پژوهشگر بايد دقيقا ماهيت مساله بودن ان را بيان کند نه اينکه بگويد اين موضوع از اين لحاظ ضروري است بلکه بگويد اين يک مساله است که بايد بنا به اين دلايل برطرف شود.

• در مرور ادبيات تحقيق بايد هدف مطرح ساختن ارائه اطلاعات و دانشي باشد که در اين زمينه امده است باشد و بايد معلوم شود چرا با وجود همه ادبيات موجود در اين زمينه اين موارد را گزينش کرديم .ملاک گزينش ادبيات تحقيق بايد نوع مساله و نوع سوالات موجود در تحقيق باشد.

• در مرور ادبيات تحقيق،محقيق بايد حضور خود را نشان دهد مثلا بايد از يافته هاي يک محقق که ادبيات ان را مطالعه کرده انتقاد کند و يا معلوم کند که اين اطلاعات چه رابطه اي با تحقق او دارد.

• اگر از مدل يا شاخصي در تحقيق استفاده مي کنيد بايد هر کدام را ارزيابي کنيد و دليل استفاده را بگوييد و يا اگر مدلي يا شاخصي را نام مي بريد ولي در تحقيق از ان استفاده نمي کنيد بايد توضيح چراي رد اين مدل را در استفاده در اين پايان نامه توضيح دهيد.

• بايد بر اساس مساله موجود مدل انتخاب کرد و يا اگر در اين ميان براي تحقيقتان مدل جديدي مي توانيد ارائه دهيد بسيار خوب است و اگر مدل را خودتان از ترکيب يا اصلاح مدلها بدست اورده ايد حتما در دفاع از پايان نامه اين موضوع را پررنگ کنيد .

• روش شناسي خود را چه در تحقيق و چه در ارائه کاملا مشخص کنيد که کمي است ،کيفي است يا ترکيبي. • اکثر محققين در پايان نامه ها مطالعه موردي انجام مي دهند ولي ان را يک پژوهش پيمايشي اعلام مي کنند بايد دقت کنيد که در اين موارد بگوييد رويکرد مطالعه موردي بوده است با استفاده از روش پيمايشي يا روشهاي ديگري که استفاده کرده ايد.

• اگر در گرداوري اطلاعات از پرسشنامه استفاده کرده ايد چون احتمالا خود پرسشنامه اي بودن داده ها را يک محدوديت مي دانيد بهتر است از روشهاي برطرف کردن اين محدوديت استفاده کنيد مثل روشهاي 3 بعدي کردن اطلاعات يا جمع اوري داده در زمانهاي مختلف و يا مصاحبه.در هر صورت اگر از اين روشهاي استفاده کرديد حتما وحتما در دفاع خود از انها ياد کنيد و بگوييد که محدوديت پرسشنامه را با اين روشها جبران کرديد. • حتما در دفاع از پايان نامه خود در مورد دقت و روايي پرسشنامه هاي خود سخن بگوييد و به طوردقيق توضيح دهيد که چگونه روايي و اعتبار ان را بدست اورده ايد مثلا اگر ازمون ازمايشي از پرسشنامه ها به عمل اورديد حتما بگوييد اين کار را کرده ايد حتي تعداد پرسشنامه ها را هم بياوريد.و از نام اساتيدي که در اين مسير به شما کمک کرده اند نيز استفاده کنيد.

• در پيشنهاد دهي پاياني پرسشنامه بايد به مسائل محيط زيستي ،حقوق شهروندي،اخلاقيات،و ... توجه کنيد و اگر پيشنهادي يکي از اين موارد را نقض مي کند حتما توضيح دهيد که چرا با وجود اين مساله شما اين پيشنهاد را مي دهيد. داور بايد مشاهده کند که شما همه زواياي پيشنهادتان را مي شناسيد و حتي براي جنبه هاي مضر ان نيز توضيحي داريد.

• اگر مطالعه شما در نهايت منافعش به گروه خاصي مي رسد بايد معلوم کنيد گروه چه خصوصياتي دارد.مثلا اگر منافع نتايج شما به کودکان زير 8 سال مي رسد اين را مشخص کنيد.

• در نگارش نام خود چه در پايان نامه چه در پاورپوينت حتما خود را پژوهشگر يا محقق تعريف کنيد و اصلا از کلمه مولف و يا نگارنده استفاده نکنيد. • سوالات و اهداف در تحقيقتان بايد واضح ،صريح و ساده باشد و پيچيدگي در ان نباشد.به طوريکه خواننده ان را به راحتي درک کند.

• اگر چندين تعريف در مورد موضوع خاصي ارائه مي دهيد.حتما صريحا اعلام کنيد که از کدام تعريف در پايان نامه خود استفاده مي کنيد.و اساس پايان نامه شما بر اساس اين تعريف است.مثلا بنويسيد و بگوييد(در دفاع):اساس پايان نامه من روي اين تعريف است و يا از اين تعريف استفاده مي شود. • دفاع از پايان نامه شما 50% نمره پايان نامه شما مي باشد پس با اعتماد به نفس ،قوي و مغرورانه از ان دفاع کنيد.

• در طراحي پاورپوينت جلسه دفاع خود دقت کنيد ،از رنگ هاي تيره استفاده نکنيد،سعي کنيد از متحرک سازي در پاورپوينت تا حد ممکن استفاده کنيد(مثلا اگر در يک جدول يه يک عدد رسيده ايد و اين عدد را مي خواهيد در ان اسلايد نشان دهيد،عدد مورد نظر را به شکل متحرک وارد صفحه کنيد و در جاي مورد نظر قرار دهيد.)،پاورپوينت خود را با عنوايني که مي خواهيد از انها صحبت کنيد ،نکات اساسي ،جداول ،نمودارها،مدلها ارائه دهيد،از نوشتن توضيحات طولاني در پاورپوينت بپرهيزيد چون ارزش کار شما را پايين مي اورد و ديگر جذابيتي براي داوران ندارد.داور شما بايد از تماشاي پاورپوينت شما لذت ببرد و مشتاق باشد که در زمان گوش کردن به شما ان را نيز مطالعه و مشاهده کند ،اگرپاورپوينت شما از جملات پر شده باشد ديگر حتي به ان نگاه نمي اندازد و به مشکلات کار شما دقت مي کند اما پاورپوينت خوب و زيبا و جذاب مي تواند ذهن داوران را از روي مشکلات کار شما به نقاط قوت کار شما انتقال دهد.

• حجم پايان نامه شما نيايد زياد باشد.حجم مورد نظر اکثر داوران پايان نامه اي با 20-30 هزار کلمه مي باشد البته در مورد رساله دکتري اين رقم به 60-80 هزار کلمه مي رسد.

• اگر از حروف اختصاري در پايان نامه خود استفاده مي کنيد .حتما در اولين جايي که از ان نام برديد ان را تعريف کنيد(مثلا IT=Information Technology)

• اگر حجم پايان نامه شما زياد شده است و لازم است بخشي را حذف کنيد ،مي توانيد حذفيات را در بخش پيوست پايان نامه ارائه دهيد. • مي توانيد نام کتابها و مطالبي که در رابطه با پايان نامه خود از ان استفاده کرديد ولي از انها در پايان نامه خود استفاده نکرديد در کتاب نامه پايان نامه خود بياوريد.

• از يک روش واحد براي رفرنس دهي استفاده کنيد.روش مورد نظر داوران اکثرا روش APAمي باشد. • در ابتداي دفاع خود ابتدا از اساتيدي که شما را در اجراي ان کمک کرده اند و اساتيد که در جلسه دفاع حضور دارند با ذکر نامشان تشکر کنيد.در پايان پاورپوئينت خود نيز از اين افراد نام برده و از تشکر خود را اعلام کنيد. در پايان جلسه دفاع بار ديگر از اين افراد و افراد حاضر در سالن تشکر کنيد. • شما يک محقيق هستيد و نه يک دانشجو در مقابل اساتيد ،شما بهتر از هر فردي از زواياي تحقيقتان مطلعيد پس با قدرت و جسارت از ان دفاع کنيد.و اين را به خاطر داشته باشيد که شما در مورد تحقيقتان از داوران بيشتر مي دانيد و اين شما هستيد که با دفاع خود بايد از ان را درخشان کنيدپس با گفتن اينکه من نگرانم يا استرس دارم خود و کارتان را ضعيف نشان ندهيد.شما بايد درجلسه دفاع خود ثابت کنيد که ديگر يک کارشناس ارشد و محقق مي باشيد .حتي طوري برخورد کنيد که نشان دهد شما به کارتان و نتايجتان 100% اعتماد داريد و به هيچ وجه ايرادي بر ان وارد نيست. کمي خود بزرگ بيني و شکست ناپذيري در اينجا بد نيست.اين به داوران القا مي کند که شايد واقعا کار شما فوق العاده است و حتما نقصي ندارد.پس به هيچ وجه شکسته نفسي نکنيد(اينجا کاربردي ندارد)

• در هنگام دفاع خود بر روي اسلايدهايي که در ان مدل يا جدول مهمي و يا نموداري را ارائه داده ايد بيشتر مکث کنيد و اجازه دهيد تصوير اين مدل در ذهن داوران نقش ببنند. با اعتماد به نفس از انها سخن بگوييد .

• همه نکات مثبتي که کارتان دارد،همه زحماتتان را ،همه کارهايي که براي بهبود کارتان انجام داديد را در دفاع خود ذکر کنيد طوري که داوران احساس کنند شما کار بزرگي را به انجام رسانده ايد.

• وقت دفاع خود را رعايت کنيد.شايد به شما 20-30 دقيقه وقت براي دفاع دهند بهتر است براي خود 25 دقيقه در نظر بگيريد و قبلا دفاع خود را در اين محدوديت زماني تمرين کنيد .

• از مطالبي که در دفاع خود مي خواهيد مطرح کنيد نت برداري کنيد زيرا با وجود استرس شايد بعضي از انها را فراموش کنيد.نيم نگاهي به انها انداختن مي تواند به شما در ياداوري کمک کند.

• حتي اگر به شما تذکر داده شده است که در 20دقيقه دفاع کنيد باز هم سعي کنيد در زمان مورد نظر خود ان را انجام دهيد.چون بعدا اگر چيزي را از قلم بيندازيد داوران ان را نقص مي بينند و بعد که مي گوييد شما گفتيد در اين محدوده زماني دفاع کنيد مي گويند "2-3 دقيقه بالا و پايين مهم نيست اما اين موضوع که شما مطرح نکرديد مهم است".پس اجازه دهيد با ارامش کار خود را در زماني که خودتان قبلا تمرين کرده ايد به اتمام برسانيد .

• از استفاده واژه هاي عربي و انگليسي بپرهيزيد و سعي کنيد در صورت امکان از کلمات فارسي استفاده کنيد.به مفهوم کلمات دقت کنيد مثلا شايد در اکثر کتابها بيايد تسهيم دانش اما شما بايد توجه کنيد که شما بايد از کلمه به مشارکت گذاري دانش استفاده کنيد چرا که تسهيم دانش به معني ان است که هر فرد سهم خود را بر مي دارد اما به اشتراک گذاري معني ديگر دارد.

• در دفاع خود دقت کنيد به گونه اي بايد دفاع کنيد که افراد داخل سالن که از تحقيق شما بي اطلاع هستند کاملا موضوع را درک کنند و بايد روان ،پيوسته و ساده مطالب را بيان کنيد.

• توجه کنيد که داوران کمتر متن کل پايان نامه را مطالعه مي کنند بلکه چکيده،و فصل 3 پايان نامه شما که حاوي روش شناسي است را مطالعه مي کنند پس سعي کنيد اين بخش ها را به دقت و ظرافت بنويسيد.

• بيشترين خطاهايي که داوران مي گيرند روي مسائل روش شناسي تحقيق مي باشدچرا که اکثرا در رابطه با موضوع شما اطلاعي ندارند اما در مورد روش تحقيق خوب مي دانند پس سعي کنيد روي اين بخش چه در نگارش و چه در دفاع دقت کنيد.

---