آشنايي با DOI

 DOI چيست؟

DOI یا همان Digital Object Identifier سیستمی برای شناسایی محتوای دیجیتال است. اغلب نشریات ازشما می خواهند که بهنگام رفرنس نگاری درانتهای مقاله شاخص DOI هررفرنس را یافته و درون رفرنس نگاری خود بکاربرید. این سیستم می تواند تا حدودی شبیه به PMID در پاب مد مقایسه شود ولی بمراتب کاملتر و کارآمدتراست .

لازم به ذکر است که DOI فقط مخصوص مقالات آنلاین نیست بلکه هر جورنالی برای خودش یک DOI اختصاصی دارد که مخصوص Title جورنال است و تعداد زیادی هم DOI برای CrossRef از کمپانی مربوطه خریداری می کند که به هریک از مقالاتش یک شماره اختصاص می دهد.  یکی دیگر از کاربرد های DOI این است که تا زمانی که مقاله شما درعین حالی که Accept شده و نسخه Ahead of Print آن بصورت آنلاین منتشر شده ولی هنوز مکانی برای یکی از شماره های چاپی جورنال برای آن درنظر گرفته نشده است یک DOI برای آن اختصاص داده می شود که می توانید تنها با ذکر نام نویسنده و عنوان مقاله و نام جورنالل ( بدون ذکر صفحات و شماره مجله و سال مجله ) به آن مقاله رفرنس بدهید. درزیرنمونه ای از یک رفرنس نگاری کامل شامل ساختار سنتی بهمراه PMID  و DOI را مشاهده میکنید:

Lackritz E.M. et al., 1995. Estimated risk of transmission of the human immuno deficiency virus by screened blood in the United States. N Engl J Med, 333(26): 1721–1725. DOI: 10.1056/nejm199512283332601; PMID: 7491134, URL:

اسم های DOI

هر اسم DOI یک رشته حروفی است که از دو بخش پیشوند و پسوند تشکیل می شود که با علامت / از یکدیگر جدا شده اند. پیشوند نقش شناساندن ثبت کننده اسم را بر عهده دارد و پسوند، که توسط شرکت ثبت کننده انتخاب می شود، شی بخصوص مرتبط با آن DOI را مشخص می کند. در این رشته ها اکثر حروف UNICODE قابل استفاده هستند و بزرگ یا کوچک بودن آنها باعث تمایز در نام می شود.

برای مثال در اسم DOI 10.1000/182 پیشوند 10.1000 است و پسوند 182 است. بخش «.10» عامل ثبت DOI و «1000» شرکت ثبت کننده را مشخص می کند که در این مثال ثبت کننده خود بنیاد DOI است. پسوند «182» شناسه شی محسوب می شود و یک شی به خصوص را مشخص می کند (در این مثال این شی آخرین نسخه از «کتابچه راهنمای DOI» است). نحوه احضار یا فراخوانی اسامی DOI باید به این شکل باشد: doi:10.1000/182. چنانچه این فراخوانی توسط یک Link (پیوند)  صورت گیرد، بهتر است با اضافه کردن "http://dx.doi.org/" به اسم DOI و حذف عبارت “doi:” از ابتدای آن، آن را به صورت URL نوشت: http://dx.doi.org/10.1000/182

اسامی DOI می توانند شناسه آثار خلاقانه (مثلا متون، تصاویر، صدا یا ویدیو، یا نرم افزار) در قالب الکترونیکی و فیزیکی و همچنین اجراها و کارهای انتزاعی از قبیل مجوزها، هیئت های مشارک و غیره باشند. این اسم ها می توانند به شی هایی جزیی یا کلی اشاره کنند (یک ژورنال، یک شماره از یک ژورنال، یک مقاله در یک ژورنال، یک جدول در یک مقاله در یک ژورنال...)، انتخاب سطح جزیی بودن به خود ثبت کننده برمی گردد اما باید در قالب فراداده قید شود که به چه سطحی اشاره می شود.

مزاياي DOI

سیستم DOI برای ایجاد فرمی دائم از شناسایی طراحی شد که در آن هر DOI یک شی و فقط یک شی را به صورت دائمی نشان می دهد و نام می برد. این سیستم همچنین فراداده را نیز به شی متصل می کند و بدین طریق به کاربران دسترسی به اطلاعاتی در مورد شی می دهد. جزئی از این فراداده ها عملیات شبکه ای است که وظیفه دارد اسم DOI را به یک آدرس اینترنتی تبدیل کند یعنی همان آدرسی که شی مورد نظر در آنجا قرار دارد. برای عملی کردن این هدف سیستم DOI سیستم Handle و مدل indecs Content را با یک زیرساخت اجتماعی ترکیب می کند.

سیستم Handle باعث می شود که اسم DOI هر شی بر اساس خواص متغییر آن شی (مثلا مکان فیزیکی یا مالکیت آن) نباشد، که خواص و جزییات شی در فراداده ی آن نگاشته شود (یعنی در DOI نباشد)، و نهایتا این که هیچ دو شی مختلفی یک اسم DOI مشترک نداشته باشند. از آنجایی که اسم های DOI رشته های حروفی کوتاه هستند می توانند توسط انسان نیز خوانده شوند و همچنین به عنوان متن کپی و پیست (paste) شوند و درون مشخصه URL یا همان آدرس اینترنتی گذاشته شوند. مکانیسم تبدیل اسم DOI پشت صحنه عمل می کند تا کاربران بتوانند دسترسی ساده ای به آن داشته باشند. این مکانیسم معماری باز دارد و طوری طراحی شده که بتواند در مقابله با نیازهای متغییر کاربر با انعطاف پذیری و قابلیت اطمینان بالا پاسخگو باشد. سیستم تبدیل اسم DOI را میتوان در کنار OpenURL به کاربرد تا برای یک شی از میان چند مکان موجود بهترین را با توجه به مکان کاربر انتخاب نماید. البته علیرغم این خصوصیات برخی از کتابداران این سیستم را به نقد کشیده اند. به گقته آنان این سیستم کاربران را به نسخه های غیر رایگان (تجاری) کتابها و اسنادی رجوع می دهد که در مکان های دیگر به صورت رایگان یافت می شوند.

از مدل Indecs Content در کنار سیستم DOI برای وصل کردن فراداده با شی استفاده می شود. هسته کوچکی متشکل از فراداده های مشترک در تمام اسم های DOI وجود دارد که می توان آن را با فراداده های دلخواه اضافی گسترش داد. ثبت کنندگان شی می توانند در هر موقع فراداده شی خود را به روز رسانی کنند (برای مثال هنگام عوض شدن جزییات و اطلاعات چاپ یا عوض شدن مکان).
بنیاد بین اللملی DOI (IDF) از طریق زیرساختی تکنیکی و اجتماعی بر ادغام این تکنولوژی ها و عملیات سیستمی نظارت دارد. این زیرساخت اجتماعی که در واقع متشکل از یک فدراسیون از آژانس های ثبتی است که خدمات DOI ارائه می دهند بر الگوی موفقیت آمیز اجرای فدراسیونی شناسه هایی از قبیل GSI و ISBN بنا شده است.

منبع: سايت اختصاصي دكتر مهرداد جلاليان